【台語世界／錄音】塗炭仔

是按怎beh揀tsit篇：
Cinderella（『灰姑娘』）ê故事逐家lóng聽--過，tī世界各國mā有濟濟無仝版本kap改編作品；m̄-koh，你檢采iáu無看過「台灣民間故事」版--ê。1915年，無落名ê作者用在地ê元素kap想像，改做「塗炭仔」，劇情相siāng，suah有不止仔濟ê台灣khuì！

【 教育部漢字kap台羅合用版 】

某國有兄弟兩人做朝內ê文官。兄哥有生一个查某囝名叫寶善。到十四歲，爸母lóng過往，就hōo in叔tshuā去照顧。小弟也有生兩个查某囝；一个名叫寶珠，一个名叫寶玉（Pó-gi̍k）。寶珠tsit時十二歲，寶玉十三歲。In老爸tsit時身體致病，就辭官回家養病。

In嬸真疼伊兩个查某囝，每日kan-ta顧梳妝。寶善每日料理煮食洗衣裳（i-tsiûnn），也tio̍h揀塗炭，致到身軀常常有塗炭ê lâ-sâm，suà kā伊叫做塗炭仔。總--是hiah-nī tio̍h磨也m̄ bat受氣，算是真好女德。Tuì來in叔兜七年久，伊兩个小妹妝thānn suí-suí閒閒，伊lóng m̄ bat khîng分，家己逐日認職理家。

Tsit時拄著太子beh娶某，召通國ê在室女，tio̍h來hōo伊請。Hit-tia̍p in兩个小妹坐車beh去赴太子ê筵席（iân-sia̍h）。塗炭仔kā in嬸稟伊也愛去；in嬸kap伊兩个小妹lóng嫌伊講，「你tsit个pān也敢thí開喙講beh去，真bē見笑--leh！」Hōo in嬸kap兩个小妹責備，面紅紅就koh入去塗炭間，目屎ná落雨，總--是m̄敢háu出聲。

忽然有一張馬車坐一个真老ê婦jîn人來，問寶善講，「Háu啥事？我是你ê祖媽，知你ê艱苦，tann你也thang去赴太子ê筵席。」就將柺仔lua̍h寶善ê身軀，即時變做穿真suí ê絲綢；也用柺仔拍兩塊石，即時變做一雙玉鞋，就huan咐伊講，「你去，tio̍h m̄-thang過十二點tńg--來。」寶善拜謝祖媽，坐車就去。總--是hit時人lóng已經teh lim食--lah！

太子看見寶善喜出望外，本身提好mi̍h hōo伊食，食半席了，看見teh-beh十二點，寶善就起身出--去；真久lóng無koh來。太子真憂悶，sì-kè lóng揣無，也m̄知伊ê姓名住址，後--來看見桌跤一雙玉鞋，就將玉鞋差欽差去逐所在hōo在室女ê查某囡仔穿，若穿拄好，hit个就是太子妃。欽差領旨即時去。

Hit-tia̍p寶善tńg來到厝iáu未十二點，衣裳猶原變做kap舊時同，in嬸lóng m̄知伊去赴太子ê筵席。伊兩个小妹到四點正tńg--來，就kā in娘講，「今仔日看見一个真suí，比仙女贏過真濟。」寶善tī塗炭間ànn頭出來看講，「Kiám有親像我？」寶珠、寶玉真受氣，責備伊講「你tsit个ná鬼，也teh bē見笑。」Suà無意無意koh勼入塗炭間。

隔日，欽差來到in兜，叫若有在室女lóng tio̍h來試穿玉鞋，穿若拄好，就是做太子妃。寶珠、寶玉看著玉鞋khah細，就tī內面tsām一塊跤掌，緊緊將布tsat好，就beh來穿。欽差看--見講，「M̄-thang拍lâ-sâm玉鞋，因為你ê跤m̄是自然--ê，iáu teh流血--leh。」寶善tī內面也beh出來穿。In嬸kap寶珠、寶玉lóng罵--伊，「你bē見笑，也敢出去穿。」欽差聽--見講，「M̄-thang分別suí-bái，kan-ta取穿ē ha̍h跤，tio̍h來穿。」出來一下穿，拄拄ha̍h跤。欽差liâm-pinn拜伊做小主母。

頂面所記，雖然是小說，iáu-kú有thang做lán ē教示；因為耶穌bat講，「愛beh做大，tio̍h做人ê差用；又閣自高--ê ē降落做細。」

【傳統白話字版】

Bó͘ kok ū hiaⁿ-tī nn̄g lâng chò tiâu-lāi ê bûn-koaⁿ. Hiaⁿ-ko ū seⁿ 1 ê cha-bó͘-kiáⁿ miâ kiò Pó-siān. Kàu 14 hòe, pē-bó lóng kòe-óng, chiū hō͘ in chek chhōa khì chiàu-kò͘. Sió-tī iā ū seⁿ 2 ê cha-bó͘-kiáⁿ; 1 ê miâ kiò Pó-chu, 1 ê miâ kiò Pó-ge̍k. Pó-chu chit-sî 12 hòe, Pó-ge̍k 13 hòe. In lāu-pē chit-sî sin-thé tì-pēⁿ, chiū sî koaⁿ hôe-ke ióng-pēⁿ.

In chím chin thiàⁿ i 2 ê cha-bó͘-kiáⁿ, múi ji̍t kan-ta kò͘ se-chng. Pó-siān múi ji̍t liāu-lí chú-chia̍h sé i-chiûⁿ, iā tio̍h kéng thô͘-thòaⁿ, tì-kàu seng-khu siông-siông ū thô͘-thòaⁿ ê lâ-sâm, sòa kā i kiò-chò Thô͘-thòaⁿ-á. Chóng--sī hiah-nī tio̍h-bôa iā m̄ bat siū-khì, sǹg sī chin hó lú-tek. Tùi lâi in chek tau 7 nî kú, i 2 ê sió-mōe chng-thāⁿ súi-súi êng-êng, i lóng m̄ bat khêng-hun, ka-tī ta̍k ji̍t jīn-chit lí-ke.

Chit-sî tú-tio̍h Thài-chú beh chhōa-bó͘, tiàu thong-kok ê chāi-sek-lú, tio̍h lâi hō͘ i chhiáⁿ. Hit-tia̍p in 2 ê sió-mōe chē chhia beh khì hù Thài-chú ê iân-sia̍h. Thô͘-thòaⁿ-á kā in chím pín i iā ài khì; in chím kap i 2 ê sió-mōe lóng hiâm i kóng, “Lí chit ê pān iā káⁿ thí khui-chhùi kóng beh khì, chin bē kiàn-siàu--leh!” Hō͘ in chím kap 2 ê sió-mōe chek-pī, bīn âng-âng chiū koh ji̍p-khì thô͘-thòaⁿ-keng, ba̍k-sái ná lo̍h-hō͘, chóng--sī m̄ káⁿ háu chhut siaⁿ.

Hut-jiân ū 1 tiuⁿ bé-chhia chē 1 ê chin lāu ê hū-jîn-lâng lâi, mn̄g Pó-siān kóng, “Háu siáⁿ sū? Góa sī lí ê chó͘-má, chai lí ê kan-khó͘, taⁿ lí iā thang khì hù Thài-chú ê iân-sia̍h.” Chiū chiong koáiⁿ-á loa̍h Pó-siān ê seng-khu, chek-sî pìⁿ-chò chhēng chin súi ê si-tiû; iā ēng kóaiⁿ-á phah 2 tè chio̍h, chek-sî pìⁿ-chò 1 siang ge̍k-ê, chiū hoan-hù i kóng, “Lí khì, tio̍h m̄-thang kòe 12 tiám tńg--lâi.” Pó-siān pài-siā chó͘-má, chē chhia chiū khì. Chóng--sī hit-sî lâng lóng í-keng teh lim-chia̍h--lah!

Thài-chú khòaⁿ-kìⁿ Pó-siān hí-chhut-bōng-gōa, pún-sin the̍h hó mi̍h hō͘ i chia̍h, chia̍h pòaⁿ-se̍k liáu, khòaⁿ-kìⁿ teh-beh 12 tiám, Pó-siān chiū khí-sin chhut--khì; chin kú lóng bô koh lâi. Thài-chú chin iu-būn, sì-kè lóng chhōe bô, iā m̄ chai i ê sèⁿ-miâ chū-chí. Āu--lâi khòaⁿ-kìⁿ toh-kha 1 siang ge̍k-ê, chiū chiong ge̍k-ê chhe Khim-chhe khì ta̍k só͘-chāi hō͘ chāi-sek-lú ê cha-bó͘-gín-á chhēng. Nā chhēng tú-hó, hit-ê chiū sī Thài-chú-hui. Khim-chhe niá-chí chek-sî khì.

Hit-tia̍p Pó-siān tńg-lâi kàu chhù iáu-bōe 12 tiám, i-chiûⁿ iû-gôan pìⁿ-chò kap kū-sî tâng, in chím lóng m̄ chai i khì hù Thài-chú ê iân-sia̍h. I 2 ê sió-mōe kàu 4 tiám chiàⁿ tńg--lâi, chiū kā in niâ kóng, “Kin-á-ji̍t khòaⁿ-kìⁿ 1 ê chin súi, pí sian-lú iâⁿ kòe chin chē.” Pó-siān tī thô͘-thòaⁿ-keng àⁿ-thâu chhut-lâi khòaⁿ kóng, “Kiám ū chhin-chhiūⁿ góa?” Pó-chu, Pó-ge̍k chin siū-khì, chek-pī i kóng, “Lí chit ê ná kúi, iā teh bē kiàn-siàu.” Sòa bô-ì-bô-ì koh kiu-ji̍p thô͘-thòaⁿ-keng.

Keh ji̍t, Khim-chhe lâi kàu in tau, kiò nā ū chāi-sek-lú lóng tio̍h lâi chhì chhēng ge̍k-ê, chhēng nā tú-hó, chiū sī chò Thài-chú-hui. Pó-chu, Pó-ge̍k khòaⁿ-tio̍h ge̍k-ê khah sè, chiū tī lāi-bīn chām 1 tè kha-chiúⁿ, kín-kín chiong pò͘ chat hó, chiū beh lâi chhēng. Khim-chhe khòaⁿ--kìⁿ kóng, “M̄-thang phah lâ-sâm ge̍k-ê, in-ūi lí ê kha m̄ sī chū-jiân--ê, iáu teh lâu-hoeh--leh. Pó-siān tī lāi-bīn iā beh chhut-lâi chhēng. In chím kap Pó-chu, Pó-ge̍k lóng mē--i, “Lí bē kiàn-siàu, iā káⁿ chhut-khì chhēng.” Khim-chhe thiaⁿ--kìⁿ kóng, “M̄-thang hun-pia̍t súi-bái, kan-ta chhú chhēng ē ha̍h kha, tio̍h lâi chhēng.” Chhut-lâi chi̍t-ē chhēng, tú-tú ha̍h kha. Khim-chhe liâm-piⁿ pài i chò Sió-chú-bó.

Téng-bīn só͘ kì, sui-jiân sī siáu-soat, iáu-kú ū thang chò lán ê kà-sī; in-ūi Iâ-so͘ bat kóng, “Ài beh chò tōa, tio̍h chò lâng ê chhe-ēng; iū-koh chū ko--ê ē kàng-lo̍h chò sè.”

 讀hōo你聽：

（1915年9--月《台灣教會報》第366卷，無落名ê〈塗炭仔〉。本文由台灣羅馬字協會提供；資料來源：「台灣白話字文獻館」網站。）

註：【 教育部漢字kap台羅合用版 】使用教育部推薦漢字kap台羅，一寡字詞ê語音kap語意thang上教育部台灣閩南語常用詞辭典查詢；【傳統白話字版】使用傳統白話字，一寡字詞ê語音kap語意thang上白話字台語文網站查詢。『 』內底用華語發音。

延伸閱讀：
・【台語世界／錄音】日本ê怪事
・【台語世界／錄音】聖誕樹ê來歷 

若beh投稿，請寄：binpotgb@gmail.com，文章字數 600～800；文章若採用，有淡薄仔稿費。
請上【台語世界】閱讀koh-khah濟相關文章。