​【台語世界／錄音】寶惜精牲

是按怎beh揀tsit篇：
Ài寶惜動物ê性命，是現代人lóng知影ê道理；tsit篇白話字文獻，tī 120年前就提出án-ne ê觀點，hōo報紙ê讀者來參考。M̄-koh知影huān知影，到tann uan-na不三時有凌治動物ê新聞報--出-來；lán需要時時刻刻提醒家己，逐个性命lóng有價值、值得lán kā寶惜。

【 教育部漢字kap台羅合用版 】

Tī大英國有設一个會，意思是ài寶惜照顧逐等號ê活mi̍h，親像禽獸、精牲、蟲thuā hia-ê類。入會ê人tio̍h出力盡伊ê本份，若看人khah殘忍，無啥事拍伊ê馬，á是按怎樣（àn-tsáinn-iūnn）傷害凌治小可ê mi̍h，tio̍h liâm-pinn去報一个官，hōo伊thang責罰hit个人。In也tio̍h好方法來教示囡仔，hōo伊tuì細漢知影寶惜活命--ê。Tsit號會真正是好，m̄-nā英國hia-ê大官有名聲--ê做會友，guán ê女王60外年ê中間，也有體貼tsit个意思，suà來題銀幫贊in ê所費。

可惜tsit爿ê人lóng無tsit號會，也bē-hiáu對重，好款待in ê精牲。看見馬，不論hōo人騎--ê，á是拖車，in khah濟食無飽，瘦giàn歹看，有ê勉強伊tio̍h磨過頭，致到病疼suà死。

所m̄ ti̍h ê狗仔，á是貓仔囝，tng in拄仔出世，若做一下摃--死，也是khah好ê法度，總--是in無，反tńg放hiat-ka̍k tī路邊，hōo伊iau寒勻仔拖，拖到死，也無人憐憫（lîn-bín）、體貼伊ê艱苦。飼狗ê人也m̄ bat想伊ê關係：in狗濟濟逐日食無飽，ài sì-kuè偷食，出在別人用刀傷--伊，á是lām-sám摃、lām-sám tìm；有ê半死半活，身軀專專是骨無肉。可憐hit號狗，伊ê主人lóng無憐憫hōo伊食。若是iau到án-ni，姑不將tio̍h sì-kuè去揣食來止飢，hōo伊ê腹肚飽。

看豬也是可傷，若是人ài beh賣一、兩隻tī外庄，khah常用殘忍ê法度，就是縛伊ê跤掠倒吊，扛伊去。Tann lín thang拍算，tsit號款真正m̄好，豬hōo人án-ni扛，未免得頭眩目暗，通身軀艱苦真忝，hōo日曝、喙ta，也無人beh kā伊tháu，將水hōo伊lim。

人beh刣雞，iáu活，也bat kā伊tshuah毛，hit號惡毒ê法度。Koh有，bat看爸母刁故意將活ê mi̍h hōo伊ê囡仔來tshit-thô、戲弄、蹧躂陷害。囡仔也bat掠鳥鼠仔，將一條索仔刁持放hōo伊走--一-下，就koh拖倒tńg。鳥鼠驚到beh死，總--是囡仔bē-hiáu--得，kan-ta掠做好tshit-thô ê事，也lóng無憐憫伊ê艱苦。田嬰、金龜也是án-ni，斷翼、la̍k跤bē去討食，無偌久就死。Tse lóng是m̄好，因為囡仔若細漢án-ni慣勢，大漢穩當khah硬心、khah殘忍。

我頂面所寫是要緊ê事，所以大大ǹg望教會ê兄弟姊妹歡喜受苦勸，也tī世俗人ê中間thang做好模樣，suà設法度來教示in ê囝。照世俗所流傳，人若刁故意拍死貓á是狗就講：「ē kā人討命」，其實無影。若m̄飼就tio̍h liâm-piⁿ hōo伊死khah好。的確m̄-thang hōo伊勻仔拖命，苦楚到死。

論到hia-ê精牲，以及粟鳥仔、蟲thuā，我ài記兩項。頭一項，in lóng是上帝所創造ê mi̍h，也是伊所寶惜。所以逐等號ê活mi̍h，人tio̍h疼惜好款待，若無，kiám m̄是大大得罪上帝？Koh一項，hia-ê mi̍h平平知iau、知khuah、知thàng疼，拄拄親像人一樣。雖然in真有智識，iáu-kú bē-hiáu講話，出在人kā伊摃、害--伊，hōo伊iau餓，in無權thang阻止，也bē得thang講起伊ê艱苦。若是án-ni，人tio̍h koh-khah細膩、khah軟心，ē-hiáu體貼in ê軟弱。

【傳統白話字版】

Tī Tāi-eng-kok ū siat 1 ê hōe, ì-sù sī ài pó-sioh chiàu-kò͘ ta̍k téng-hō ê oa̍h-mi̍h, chhin-chhiūⁿ khîm-siù, cheng-seⁿ, thâng-thōa hia-ê lūi. Ji̍p hōe ê lâng tio̍h chhut-la̍t chīn i ê pún-hūn, nā khòaⁿ lâng khah chân-jím, bô siáⁿ sū phah i ê bé, á-sī àn-cháiⁿ-iūⁿ siong-hāi lêng-tī sió-khóa ê mi̍h, tio̍h liâm-piⁿ khì pò 1 ê koaⁿ, hō͘ i thang chek-hoa̍t hit ê lâng. In iā tio̍h hó hong-hoat lâi kà-sī gín-á, hō͘ i tùi sè-hàn chai-iáⁿ pó-sioh oa̍h-miā--ê. Chit-hō hōe chin-chiàⁿ sī hó, m̄-nā Eng-kok hia-ê tōa-koaⁿ ū miâ-siaⁿ--ê chò hōe-iú, goán ê Lú-ông 60 gōa nî ê tiong-kan, iā ū thé-thiap chit ê ì-sù, sòa lâi tê-gîn pang-chān in ê só͘-hùi.

Khó-sioh chit pêng ê lâng lóng bô chit-hō hōe, iā bē-hiáu tùi-tiōng, hó khoán-thāi in ê cheng-seⁿ. Khòaⁿ-kìⁿ bé, put-lūn hō͘ lâng khiâ--ê, á-sī thoa chhia, in khah chē chia̍h bô pá, sán-giàn pháiⁿ-khòaⁿ, ū-ê bián-kióng i tio̍h-bôa kòe-thâu, tì-kàu pīⁿ-thiàⁿ sòa sí.

Só͘ m̄ ti̍h ê káu-á, á-sī niau-á-kiáⁿ, tng in tú-á chhut-sì, nā chò chi̍t-ē kòng--sí, iā sī khah hó ê hoat-tō͘, chóng--sī in bô, hoán-tńg pàng-hiat-ka̍k tī lō͘-piⁿ, hō͘ i iau-kôaⁿ ûn-á thoa, thoa kàu sí, iā bô lâng lîn-bín, thé-thiap i ê kan-khó͘. Chhī káu ê lâng iā m̄ bat siūⁿ i ê koan-hē: in káu chē-chē ta̍k ji̍t chia̍h bô pá, ài sì-kòe thau-chia̍h, chhut-chāi pa̍t-lâng ēng to siong--i, á-sī lām-sám kòng, lām-sám tìm; ū-ê pòaⁿ-sí-pòaⁿ-oa̍h, seng-khu choan-choan sī kut bô bah. Khó-liân hit-hō káu, i ê chú-lâng lóng bô lîn-bín hō͘ i chia̍h. Nā-sī iau kàu án-ni, ko͘-put-chiong tio̍h sì-kòe khì chhōe chia̍h lâi chí ki, hō͘ i ê pak-tó͘ pá.

Khòaⁿ ti iā sī khó-siong, nā-sī lâng ài beh bē 1~2 chiah tī goā chng, khah siông ēng chân-jím ê hoat-tō͘, chiū sī pa̍k i ê kha lia̍h-tò-tiàu, kng i khì. Taⁿ lín thang phah-sǹg, chit-hō khoán chin-chiàⁿ m̄ hó, ti hō͘ lâng án-ni kng, bōe-bián-tit thâu-hîn-ba̍k-àm, thong seng-khu kan-khó͘ chin thiám, hō͘ ji̍t pha̍k, chhùi-ta, iā bô lâng beh kā i tháu, chiong chúi hō͘ i lim.

Lâng beh thâi ke, iáu oa̍h, iā bat kā i chhoah mn̂g, hit-hō ok-to̍k ê hoat-tō͘. Koh ū, bat khòaⁿ pē-bú tiau-kò͘-ì chiong oa̍h ê mi̍h hō͘ i ê gín-á lâi chhit-thô, hì-lāng, chau-that hām-hāi. Gín-á iā bat lia̍h niáu-chhú-á, chiong 1 tiâu soh-á tiau-tî pàng hō͘ i cháu--chi̍t-ē, chiū koh thoa tò-tńg. Niáu-chhú kiaⁿ kàu beh sí, chóng--sī gín-á bē-hiáu--tit, kan-ta lia̍h-chò hó chhit-thô ê sū, iā lóng bô lîn-bín i ê kan-khó͘. Chhân-eⁿ, kim-ku iā sī án-ni, tn̄g si̍t, la̍k kha bē khì thó-chia̍h, bô lōa kú chiū sí. Che lóng sī m̄ hó, in-ūi gín-á nā sè-hàn án-ni koàn-sì, tōa-hàn ún-tàng khah ngī-sim, khah chân-jím.

Góa téng-bīn só͘ siá sī iàu-kín ê sū, só͘-í tōa-tōa ǹg-bāng kàu-hōe ê hiaⁿ-tī-chí-mōe hoaⁿ-hí siū khó͘-khǹg, iā tī sè-sio̍k-lâng ê tiong-kan thang chò hó bô͘-iūⁿ, sòa siat hoat-tō͘ lâi kà-sī in ê kiáⁿ. Chiàu sè-sio̍k só͘ liû-thoân, lâng nā tiau-kò͘-ì phah-sí niau á-sī káu chiū kóng, “ē kā lâng thó-miā”, kî-si̍t bô-iáⁿ. Nā m̄ chhī chiū tio̍h liâm-piⁿ hō͘ i sí khah hó. Tek-khak m̄-thang hō͘ i ûn-á thoa-miā, khó͘-chhó͘ kàu sí.

Lūn kàu hia-ê cheng-seⁿ, í-ki̍p chhek-chiáu-á, thâng-thōa, góa ài kì 2 hāng. Thâu 1 hāng, in lóng sī Siōng-tè só͘ chhòng-chō ê mi̍h, iā sī I só͘ pó-sioh. Só͘-í ta̍k téng-hō ê oa̍h-mi̍h, lâng tio̍h thiàⁿ-sioh hó khoán-thāi, nā bô, kiám m̄ sī tōa-tōa tek-chōe Siōng-tè? Koh 1 hāng, hia-ê mi̍h pêⁿ-pêⁿ chai iau, chai khoah, chai thàng-thiàⁿ, tú-tú chhin-chhiūⁿ lâng chi̍t-iūⁿ. Sui-jiân in chin ū tì-sek, iáu-kú bē-hiáu kóng-ōe, chhut-chāi lâng kā i kòng, hāi--i, hō͘ i iau-gō, in bô koân thang chó͘-chí, iā bē-tit-thang kóng-khí i ê kan-khó͘. Nā sī án-ni, lâng tio̍h koh-khah sè-jī, khah nńg-sim, ē-hiáu thé-thiap in ê loán-jio̍k.

讀hōo你聽：

（1899年5--月《台南府城教會報》第170卷。本文由台灣羅馬字協會提供；資料來源：「台灣白話字文獻館」網站 。）

註：【 教育部漢字kap台羅合用版 】使用教育部推薦漢字kap台羅，一寡字詞ê語音kap語意thang上教育部台灣閩南語常用詞辭典查詢；【傳統白話字版】使用傳統白話字，一寡字詞ê語音kap語意thang上白話字台語文網站查詢。『 』內底用華語發音。

延伸閱讀：
・【台語世界／錄音】Lóng是狗仔ê緣故
・【台語世界／錄音】刣雞 

若beh投稿，請寄：binpotgb@gmail.com，文章字數 600～800；文章若採用，有淡薄仔稿費。
請上【台語世界】閱讀koh-khah濟相關文章。