是按怎beh揀tsit篇:
今仔日lán看著濟濟地名用漢字書寫、華語發音,tiānn-tiānn摸無路、sa無tsáng,m̄知in是按怎來--ê。台灣改朝換代、經過殖民統治,beh tshui到地名ê源頭,定著ài透過語言ê稽考;了解地名kap lán ê牽連、思考地名ê呈現方式,mā是轉型正義ê一部份!
【 教育部漢字kap台羅合用版 】
蘇花公路中途站「南澳」ê邊--a,有一个倚海ê小庄社,在地名「Na-niu-á」。我tī hia出世、大漢,到kah讀冊、bat字tsiah知影hia ê行政地名叫做「朝陽里」,kap「Na-niu-á」完全鬥bē bā。我想bē通,是按怎漢字寫「朝陽里」,台語講做「Na-niu-á」?後--來聽大兄講:He是日本人呵咾lán hia ê海湧suí kah親像花,就kā號「なにわ」tsit个名,日語漢字寫做「浪速」。M̄-koh「Na-niu-á」ê名,suah無tī行政地名內底使用,連宜蘭人mā真少人知影「朝陽里」就是「Na-niu-á」。
台灣受外來者侵入,uì地名就thang看出有雙重(siang-tîng)ê壓迫。一个是統治者為著家己kah意iah是政治目的,改變lán ê地名。Tsit款地名mā tshiâng-tsāi因為換人統治,就hông改來改去;另外一个,是台灣人ngē beh用漢字寫,án-ne記--落-來ê地名,除了音gâu走精--去,koh ē hōo漢字字面ê意思扭曲(niú-khiok)。四百外冬來,lán ê地名hông改kah失去土地ê原味,拍斷文化ê連結。
Lán舉一寡地名做例:
一、外來統治者號--ê:
1. 荷蘭時代:「野柳」原本ê意思是「鬼仔ê海角(Punto Diablos)」,tse是西班牙語,是唐人(Tn̂g-lâng)kā寫做漢字--ê。
2. 鄭--氏王朝:「安平」是鄭成功tī泉州ê故鄉(註一),「援剿(Uān-tsâu,燕巢〈Iàn-tsâu〉,註二)」、「前鎮」、「左營」、「後勁(Āu-ngē)」、「右昌」tsia--ê lóng是鄭成功軍隊屯墾(tūn-khún)ê所在。
3. 清國時代:因為無關心台灣,除了行政區,khah少政治性改名;m̄-koh民間大量用漢字來寫平埔(原住民)族語號ê地名。
4. 日本時代:用日語音漢字來寫平埔族語號ê地名,像「萬華(ばんか)」、「高雄(たかお)」;mā有新號--ê,像「岡山(おかやま)」。
5. 中華民國:流亡來台灣,m̄-tānn無感謝台灣人收留,koh kā lán thún踏,地名大量「中國化」。一sì-kè lóng號「中山」、「中正」、「中華」ê名。台北、高雄ê街仔路變中國縮小版,像「西藏路」、「吉林街」、「遼寧路」、「福建街」……。Koh有用中國人ê名來號--ê,像「成功」、「永福」、「鄭和」、「曾子(Tsing-tsú)」、「陽明」……。
二、地名用漢字寫,意思ē歪tshua̍h--ê:
1. 台東ê「龍過脈(Lo̍k-kôo-muê)」,意思是làm地。
2. 屏東ê「門馬羅山(Bong-bô-lōo-suann)」,意思是摸無路ê山;「Bân-bân」kâng寫做「萬蠻」,tsiah講「蠻」歹聽,kā改做「萬巒」;「里港」(舊名阿里港〈A-lí-káng〉),意思是阿立祖(Alid)ê所在。
3. 台南:嫌「鬼仔山」tshik衰,kā改做「桂子山」;「麻豆(Muâ-tāu)」是kā Siraya(『西拉雅』)語ê「mata(目睭)、au(埠頭)」kap做伙來號--ê。
4. 基隆(Ke-lâng)意思是Ketagalan(『凱達格蘭』)族。
5. 高雄ê「阿蓮(A-lian)」意思mā是阿立祖ê所在。
台灣長期受外來政權統治,koh受漢文化洗腦,bē記得家己ê祖先、文化、語言、土地。尤其地名、語言是逐工teh看、teh聽--ê,án-ne bē輸繼續teh鼻迷魂藥,一直bē tsing-sîn。所以「地名正義」、「語言正義」lóng應該ài討--tńg-來。
Tsit-má「地名正義」khah少人teh講。當然,有ê地名因為使用ê時間久--來,已經歹討--ah,m̄-koh,lán iáu是應該來討論beh按怎脫離漢字ê束縛。若無,就算主權問題解決,漢字mā ē繼續扭曲kap擾亂。筆者認為,lán tio̍h-ài先做「地名」ê轉型正義,建國tsiah有意義、主權tsiah有保障。
【傳統白話字版】
So͘ Hoa Kong-lō͘ tiong-tô͘-chām “Lâm-ò” ê piⁿ--a, ū 1 ê óa hái ê sió chng-siā, chāi-tē-miâ “Na-niu-á”. Góa tī hia chhut-sì, tōa-hàn, kàu kah tha̍k-chheh, bat jī chiah chai-iáⁿ hia ê hêng-chèng tē-miâ kiò-chò “Tiau-iông Lí”, kap “Na-niu-á” oân-choân tàu bē bā. Góa siūⁿ bē thong, sī-án-chóaⁿ Hàn-jī siá “朝陽里”, Tâi-gí kóng chò “Na-niu-á”? Āu--lâi thiaⁿ tōa-hiaⁿ kóng: He sī Ji̍t-pún-lâng o-ló lán hia ê hái-éng súi kah chhin-chhiūⁿ hoe, tō kā hō “なにわ” chit ê miâ, Ji̍t-gí Hàn-jī siá chò “浪速”. M̄-koh “Na-niu-á” ê miâ, soah bô tī hêng-chèng tē-miâ lāi-té sú-iōng, liân Gî-lân-lâng mā chin chió lâng chai-iáⁿ “朝陽里” tō sī “Na-niu-á”.
Tâi-oân siū gōa-lâi-chiá chhim-ji̍p, ùi tē-miâ tō thang khòaⁿ-chhut ū siang-têng ê ap-pek. 1 ê sī thóng-tī-chiá ūi-tio̍h ka-tī kah-ì iah-sī chèng-tī bo̍k-te̍k, kái-piàn lán ê tē-miâ. Chit khoán tē-miâ mā chhiâng-chāi in-ūi ōaⁿ lâng thóng-tī, tō hông kái lâi kái khì; lēng-gōa 1 ê, sī Tâi-oân-lâng ngē beh iōng Hàn-jī siá, án-ne kì--lo̍h-lâi ê tē-miâ, tû-liáu im gâu cháu-cheng--khì, koh ē hō͘ Hàn-jī jī-bīn ê ì-sù niú-khiok. 400 gōa tang lâi, lán ê tē-miâ hông kái kah sit-khì thó͘-tē ê goân-bī, phah-tn̄g bûn-hòa ê liân-kiat.
Lán kí chi̍t-kóa tē-miâ chò lē:
一、Gōa-lâi thóng-tī-chiá hō--ê:
1. Hô-lan sî-tāi: “Iá-liú (野柳)” goân-pún ê ì-sù sī “kúi-á ê hái-kak (Punto Diablos)”, che sī Se-pan-gâ-gí, sī Tn̂g-lâng kā siá chò Hàn-jī--ê.
2. Tēⁿ--sī Ông-tiâu: “An-pêng” sī Tēⁿ Sêng-kong tī Choân-chiu ê kò͘-hiong (註一). “Oān-châu (援剿, Iàn-châu<燕巢>, 註二)”, “Chiân-tìn (前鎮)”, “Chó-iâⁿ (左營)”, “Āu-ngē (後勁)”, “Iū-chhiong (右昌)” chia--ê lóng sī Tēⁿ Sêng-kong kun-tūi tūn-khún ê só͘-chāi.
3. Chheng-kok sî-tāi: In-ūi bô koan-sim Tâi-oân, tû-liáu hêng-chèng-khu, khah chió chèng-tī-sèng kái-miâ; m̄-koh bîn-kan tōa-liōng iōng Hàn-jī lâi siá Pêⁿ-po͘ (Goân-chū-bîn) cho̍k-gí hō ê tē-miâ.
4. Ji̍t-pún sî-tāi: Iōng Ji̍t-gí-im Hàn-jī lâi siá Pêⁿ-po͘ cho̍k-gí hō ê tē-miâ, chhiūⁿ “萬華(ばんか), “高雄(たかお)”; mā ū sin hō--ê, chhiūⁿ “岡山(おかやま)”.
5. Tiong-hôa-bîn-kok: Liû-bông lâi Tâi-oân, m̄-tāⁿ bô kám-siā Tâi-oân-lâng siu-liû, koh kā lán thún-ta̍h, tē-miâ tōa-liōng “Tiong-kok-hòa”. Chi̍t-sì-kè lóng hō “Tiong-san”, “Tiong-chèng”, “Tiong-hôa” ê miâ. Tâi-pak, Ko-hiông ê ke-á-lō͘ piàn Tiong-kok sok-sió-pán, chhiūⁿ “Se-chōng-lō͘ (西藏路), “Kiat-lîm-ke (吉林街)”, “Liâu-lêng-lō͘ (遼寧路), “Hok-kiàn-ke (福建街)…. Koh ū iōng Tiong-kok-lâng ê miâ lâi hō--ê, chhiūⁿ “Sêng-kong (成功)”, “Éng-hok (永福)”, “Tēⁿ Hô (鄭和)”, “Cheng-chú (曾子)”, “Iông-bêng (陽明)”….
二、Tē-miâ iōng Hàn-jī siá, ì-sù ē oai-chhoa̍h--ê:
1. Tâi-tang ê “Lo̍k-kô͘-môe (龍過脈)”, ì-sù sī làm-tē.
2. Pîn-tong ê “Bong-bô-lō͘-soaⁿ (門馬羅山)”, ì-sù sī bong-bô-lō͘ ê soaⁿ; “Bân-bân” kâng siá chò “萬蠻”, chiah kóng “蠻” pháiⁿ-thiaⁿ, kā kái chò “萬巒”; “Lí-káng (里港, kū-miâ A-lí-káng), ì-sù sī A-li̍p-chó͘ (Alid) ê só͘-chāi.
3. Tâi-lâm: Hiâm “Kúi-á-soaⁿ (鬼仔山)” chhek-soe, kā kái chò “桂子山”; “Môa-tāu (麻豆)” sī kā Siraya-gí ê “mata (ba̍k-chiu), au (po͘-thâu)” kap-chò-hóe lâi hō--ê.
4. Ke-lâng (基隆) ì-sù sī Ketagalan-cho̍k.
5. Ko-hiông ê “A-lian (阿蓮)” ì-sù mā sī A-li̍p-chó͘ ê só͘-chāi.
Tâi-oân tn̂g-kî siū gōa-lâi chèng-koân thóng-tī, koh siū Hàn-bûn-hòa sé-náu, bē-kì-tit ka-tī ê chó͘-sian, bûn-hòa, gí-giân, thó͘-tē. Iû-kî tē-miâ, gí-giân sī ta̍k kang teh khòaⁿ, teh thiaⁿ--ê, án-ne bē-su kè-sio̍k teh phīⁿ bê-hûn-io̍h, it-ti̍t bē cheng-sîn. Só͘-í “tē-miâ chèng-gī”, “gí-giân chèng-gī” lóng eng-kai ài thó--tńg-lâi.
Chit-má “tē-miâ chèng-gī” khah chió lâng teh kóng. Tong-jiân, ū-ê tē-miâ in-ūi sú-iōng ê sî-kan kú--lâi, í-keng pháiⁿ thó--ah, m̄-koh, lán iáu sī eng-kai lâi thó-lūn beh án-chóaⁿ thoat-lī Hàn-jī ê sok-pa̍k.Nā bô, tō sǹg chú-koân būn-tê kái-koat, Hàn-jī mā ē kè-sio̍k niú-khiok kap jiáu-loān. Pit-chiá jīn-ûi, lán tio̍h-ài seng chò “tē-miâ” ê choán-hêng chèng-gī, kiàn-kok chiah ū ì-gī, chú-koân chiah ū pó-chiòng.
讀hōo你聽:
(作者是台灣羅馬字協會祕書長;本文由台灣羅馬字協會提供。)
註一:就是福建省泉州府南安縣ê安平鎮,tsit-má屬tī泉州市ê晉江市安海鎮kap南安市石井鎮。
註二:「援剿」是鄭成功軍隊ê「援剿中鎮、援剿右鎮」部隊來開墾ê所在,後--來tsia就用部隊名來號名;左營、前鎮等地名mā是án-ne來號--ê。「援剿」tī日本時代改名做仝日語呼音ê「燕巢(えんそう)」,tsiânn做目前ê地名,tsit種改名原則kap本文第1.4點講--ê仝款。
註三: 【教育部漢字kap台羅合用版】 使用教育部推薦漢字kap台羅,一寡字詞ê語音kap語意thang上教育部台灣閩南語常用詞辭典查詢;【傳統白話字版】使用傳統白話字,一寡字詞ê語音kap語意thang上白話字台語文網站查詢。『 』內底用華語發音。
延伸閱讀:
・【專文】新北市地名的故事
・【台語世界/錄音】心適走揣台北城
若beh投稿,請寄:binpotgb@gmail.com,文章字數 600-800;文章若採用,有淡薄仔稿費。
請上【台語世界】閱讀koh-khah濟相關文章。
專欄屬作者個人意見,文責歸屬作者,本報提供意見交流平台,不代表本報立場