【台語世界／錄音】我學語言ê心得

Kàu-taⁿ 我學過5種語言，有母語台語、支那話、英語、日語kap越南語。我kài好運，因為我ê母語是台語，有台語做基礎，chiah ē-tàng學chiah chē 種話。Tī chia kap ta̍k-ê分享我學語言ê心得。

我是講台語tōa-hàn--ê，讀國民學校chìn-chêng，m̄-bat聽過支那話。讀一年á ê第1 kang，老師teh點名，點soah老師問講siáⁿ人無點tio̍h？我gia̍h 手，無叫tio̍h我，老師問我叫siáⁿ-mih名，我回答：「Tiuⁿ , Tì Hong」，老師講i有叫tio̍h我，老師叫ê 是「Chang Chi-Fong」，我講我是「Tiuⁿ , Tì Hong」，m̄ 是「Chang Chi-Fong」，老師講tī學校i ē叫我「Chang Chi-Fong」，我kah老師講：「老師妳kā我改名」，老師只是對我bî-bî-á 笑--chi̍t-ē。Hit-tang-chūn 老師tō用「雙語」教學，是台語kap支那話，nā 無是完全聽無支那話。Lo̍h-bóe chia ta̍uh-ta̍uh-á 聽有支那話teh 講siáⁿ，m̄-koh iû-goân bē-hiáu講。Hit ê 時代tī學校nā無講支那話，ē hông罰錢，1學期ê註冊費大約140 kho͘，我1學期ài hông罰kúi-nā千kho͘，mā無錢thang交，m̄-koh台語mā-sī繼續講，nā 無我ê台語tō無可能保存--lo̍h-lâi。到chit-chūn 50 gōa歲，我iā-sī kā支那話當做是我所學tio̍h ê「第1外語」，mā-sī 我siōng m̄-kam-goān學ê「第1外語」。

國中ê 時chiah 開始學英語。M̄-koh hit-chūn 所學ê英語只是用來考試，m̄-sī用來kap米國人講話。這種學習ê方法chiâⁿ 悲哀，koh-chài無「語境」，kàu-taⁿ ē-hiáu 講ê有限，che mā是ka-tī ài 檢討--ê。有朋友去米國留學，TOEFL kap GRE lóng考真koân分，m̄-koh i kā我講i去讀「é-káu學校」，無siáⁿ ē-hiáu講，che tō 是台灣英語教育ê結果。

讀大學ê 時選修日語，lō͘-bóe決定去日本留學。日語lāi-té有真chē所謂ê「音便」，類似台語ê變調。Mā 有所謂ê「反序詞」，hām支那話ê順序tò-pêng，台語mā有所謂ê「反序詞」，m̄-koh我認為是支那話kap台語ê順序tò-pêng，m̄-sī台語kap支那話tò-pêng。日語lāi-té mā 有真chē 斷音，類似台語ê第4調kap第8調。日文所用ê漢字，1 字有kúi-nā種讀法，che 對我來講並無困難，因為台語lāi-té ê 漢字mā有文音kap白話音，che tī gín-á 時代看黃俊雄布袋戲tō學--tio̍h ah。日語lāi-té mā有chiâⁿ chē外來語已經「台語化」，普遍teh使用，親像o͘-tó-bái、lài-tà、hăn-tó-luh、a-lú-mih等等。Ē-hiáu台語來學日語，tō bē-su teh食香菇肉羹hia簡單。Chhōe tio̍h 適合ka-tī ê學習方法，hiông-hiông 感覺學語言ê筋路phah通--a，koh 有機會kah日本人講話，日語kap日文學liáu kài順利。M̄-nā學日語，對日本ê 地理、歷史、人文、社會、文化做全面ê了解，經過6 tang半ê準備，去到日本，無論是讀冊iā是生活tō lóng 無問題，bē 像hit-ê 朋友teh讀「é-káu學校」。Ùi 日本tńg-lâi台灣已經超過20 tang--a，看NHK ê 電視新聞、戲劇、báng-gah，繼續teh學日語。有tang-sî-á感覺真iàn-khì，學英語ê 時nā chiàu 學日語án-ne，英語láu-chá tō sià-sià-kiò--a。

Chìn-chêng kan-tāⁿ ē-hiáu講台語，bē-hiáu 讀台文，有1 kang 想--tio̍h，去買冊、買CD ka-tī來學台語羅馬字。Kā張裕宏老師所編寫ê《台語白話小詞典》àn頭hian到尾，每1 ê詞lóng看--過。參加成功大學所舉辦ê「全民台語認證」考試，第1 pái kan-tāⁿ 考312分，通過B1，hō͘ 同事kā我笑，叫我去「切腹自殺」。Che 有關生命kap面子ê 問題，我講明年koh考，nā考無好，明年chiah切腹。針對準備khah無夠充足ê部分來加強，第2 pái考397分，通過C1，sui-bóng無kài滿意，m̄-koh生命kap面子lóng保tiâu--a。

我ē-hiáu 講台語，m̄-koh beh教人講台語koh是另外1門學問。我去參加高雄第1社區大學ê台語老師培養課程，學習beh án-chóaⁿ 教人講台語，尤其是教gín-á，gín-á bē tiām-tiām 坐tī hia 聽你講。我發覺有gín-á ê緣真重要，m̄-chai gín-á 緣beh去tó-ūi 買？1斤kúi kho͘？

Tī第1社區大學上課ê時，聽老師講越南語mā是羅馬拼音，ē-sái來學看māi。真tú-hó學校有請越南ê老師來為老師kap職員上課。因為我有台語羅馬字ê基礎，teh 學真kín。學新ê語言，字典chit-khoán 工具真重要，m̄-koh tī市面上所看tio̍h ê越南語字典lóng是支那ê簡體字，kan-tāⁿ有支那話ê意思，用法lóng無解說，印刷koh bái，送--我我mā bô-ài。想起tī日本讀冊ê時，bat看過蒙古語kap Tibet語ê字典，日本人tī學語言ê方面真厲害，tō án-ne tī網路téng-koân買2本用日文寫ê越南語字典，bô sio̍k，1本是日票8,000 kho͘ ，另外1本khah大本，日票28,000 kho͘，2本tō超過台票10,000 kho͘，m̄-koh tī學習téng-koân真有幫贊。學tang半liáu, tī 2019年4--月參加國際越南語認證考試A級，試1 ē á kiâm-chiáⁿ，考75分，通過A1，差5分tō ē-tàng kàu A2，sui-bóng 有tām-po̍h-á bô-chhái，m̄-koh我beh參加2020年秋季ê B級考試，tng-teh phah-piàⁿ準備。

Ē 記得tī 大學ê 時，bat坐船去韓國kap日本實習，tī韓國ê sî-chūn出去gōa-kháu食飯，我看thâu-ke大約是5、60歲人，我講日本話試看māi，thâu-ke問我是m̄是日本人，我講我是台灣人。我深深感受tio̍h，外語m̄是kan-tāⁿ英語。Hiān-chú-sî台灣ê 序大人甘願開錢hō͘ gín-á 去英語，tian-tò無beh學ka-tī ê 母語。Phah開世界地圖看māi，歐洲 (英國以外)、亞洲 (菲律賓以外)、中南美洲、非洲等等ê所在，英語kam ē通？我m̄是講英語無重要，ài先學ē-hiáu ka-tī ê母語，chiah來學外語，全世界kan-tāⁿ台灣是kah人tò-péng。Chit-chūn ùi 東南亞來ê新住民人數bē少，有ê 阿公、阿媽無ài hō͘  in 孫學阿母ê話，ká-sú in sin-pū nā是米國人，半暝á tō叫阿孫起來學英語。新台灣之子nā ē-hiáu in阿母ê話，將來是in ê 優勢。

學過5種語言liáu我發現，漢字chiok無效率，beh ē-hiáu看報紙siōng khí-má ài 讀kàu 國校6年--ê，nā是台語羅馬字kan-tāⁿ 1 月日tō有chhun--a。有1 ê 阿媽i m̄-bat漢字，m̄-koh i ē-hiáu 用羅馬字讀聖經，你kám ē-sái 講這位阿媽是青盲牛？

感謝我ê母語是台語，koh有機會學tio̍h羅馬字這項寶貝，mā感謝ta̍k-ê chò-hóe來分享我學語言ê心得，ló͘-la̍t。

台灣字(白話字)版

Góa Oh Gí-giân Ê Sim-tek         

Kàu-taⁿ góa o̍h kòe 5 chióng gí-giân, ū bú-gí Tâi-gí, Chi-ná-ōe, Eng-gí, Ji̍t-gí kap Oa̍t-lâm-gí. Góa kài hó-ūn, in-ūi góa ê bú-gí sī Tâi-gí, ū Tâi-gí chò ki-chhó͘ , chiah ē-tàng o̍h chiah chē chióng ōe. Tī chia kap ta̍k-ê hun-hióng góa o̍h gí-giân ê sim-tek.

Góa sī kóng Tâi-gí tōa-hàn--ê, tha̍k kok-bîn ha̍k-hāu chìn-chêng, m̄-bat thiaⁿ-kòe Chi-ná-ōe. Tha̍k it-nî-á ê tē-1 kang, lāu-su teh tiám-miâ, tiám soah lāu-su mn̄g kóng siáⁿ-lâng bû tiám--tio̍h? Góa gia̍h-chhiú, bû kiò-tio̍h góa. Lāu-su mn̄g góa kiò siáⁿ-mih miâ, góa hôe-tap: “Tiuⁿ , Tì Hong.” Lāu-su kóng i ū kiò tio̍h góa, lāu-su kiò ê sī ‘Chang Chi-Fong’. Góa kóng góa sī ‘Tiuⁿ , Tì Hong’, m̄-sī ‘Chang Chi-Fong’! Lāu-su kóng tī ha̍k-hāu i ē kiò góa ‘Chang Chi-Fong’. góa kah lāu-su kóng: “Lāu-su lí kā góa kái-miâ!” Lāu-su chí-sī tùi góa bî-bî-á chhiò--chi̍t-ē. Hit-tang-chūn lāu-su tō iōng ‘siang gí’ kàu-ha̍k, sī Tâi-gí kap Chi-ná-ōe, nā bû sī oân-choân thiaⁿ-bû Chi-ná-ōe. Lō͘-bóe chia ta̍uh-ta̍uh-á thiaⁿ ū Chi-ná-ōe teh kóng siáⁿ, m̄-koh iû-goân bē-hiá kóng. Hit ê sî-tāi tī ha̍k-hāu nā bû kóng Chi-ná-ōe, ē hông hoa̍t-chîⁿ, 1 ha̍k-kî ê chù-chheh-hùi tāi-iok 140 kho͘, góa 1 ha̍k-kî ài hông hoa̍t kúi-nā chheng kho͘, mā bû chîⁿ thang kau. M̄-koh Tâi-gí mā-sī kè-sio̍k kóng, nā bû góa ê Tâi-gí tō bû-khó-lêng pó-chûn--lo̍h-lâi. Kàu chit-chūn 50 gōa hòe, góa iā-sī kā Chi-ná-ōe tòng-chò sī góa só͘ o̍h-tio̍h ê ‘tē 1 gōa-gí’, mā-sī góa siōng m̄-kam-goān o̍h ê ‘tē 1 gōa-gí’.

Kok-tiong ê sî chiah khai-sí o̍h Eng-gí. M̄-koh hit-chūn só͘ o̍h ê Eng-gí chí-sī iōng-lâi khó-chhì, m̄-sī iōng-lâi kap Bí-kok-lâng kóng-ōe. Chit-chióng ha̍k-si̍p ê hong-hoat chiâⁿ pi-ai, koh-chài bô ‘gí-kéng’, kàu-taⁿ ē-hiáu kóng ê iú-hān, che mā-sī ka-tī ài kiám-thó--ê. Ū pêng-iú khì Bí-kok liû-ha̍k, TOEFL kap GRE lóng khó chin koân hun, m̄-koh i kā góa kóng i khì tha̍k ‘ é-káu ha̍k-hāu‘, bô siáⁿ ē-hiáu kóng, che tō sī Tâi-oân Eng-gí kàu-io̍k ê kiat-kó.

Tha̍k tāi-ha̍k ê sî soán siu Ji̍t-gí, lō͘-bóe koat-tēng khì Ji̍t-pún liû-ha̍k. Ji̍t-gí lāi-té ū chin chē só͘-ūi ê ‘im-piān‘, lūi-sū Tâi-gí ê piàn-tiāu. Mā ū só͘-ūi ê ‘hoán-sū-sû’, hām Chi-ná-ōe ê sūn-sī tò-péng, Tâi-gí mā ū só͘-ūi ê ‘hoán-sū-sû’, m̄-koh góa jīn-ûi sī Chi-ná-ōe kap Tâi-gí ê sūn-sū tò-péng, m̄-sī Tâi-gí kap Chi-ná-ōe tò-péng. Ji̍t-gí lāi-té mā ū chin chē tn̄g-im, lūi-sū Tâi-gí ê tē 4 tiāu kap tē 8 tiāu. Ji̍t-bûn só͘-iōng ê Hàn-jī, 1 jī ū kúi-nā chióng tha̍k-hoat, che tùi góa lâi kóng pēng-bô khùn-lân, in-ūi Tâi-gí lāi-té ê Hàn-jī mā ū bûn-im kap pe̍h-ōe-im, che tī gín-á sî-tāi khòaⁿ N̂g, Chùn Hiông pò͘-tē-hì tō o̍h --tio̍h ah. Ji̍t-gí lāi-té mā ū chiâⁿ chē gōa-lâi-gí í-keng ‘Tâi-gí-hòa’, phó͘-phiàn teh sú-iōng, chhin-chhiūⁿ o͘-tó-bái, lài-tà, hăn-tó-luh, a-lú-mih téng-téng. Ē-hiáu Tâi-gí lâi o̍h Ji̍t-gí, tō bē-su teh chia̍h hiuⁿ-ko͘ bah-keⁿ hia kán-tan. Chhōe-tio̍h sek-ha̍p ka-tī ê ha̍k-si̍p hong-hoat, hiông-hiông kám-kak o̍h gí-giân ê kin-lō͘ phah thong--a, koh ū ki-hōe kah Jit-pún-lâng kóng-ōe, Ji̍t-gí kap Ji̍t-bûn o̍h liáu kài sūn-lī. M̄-nā o̍h Ji̍t-gí, tùi Ji̍t-pún ê tē-lí, le̍k-sú, jîn-bûn, siā-hōe, bûn-hòa chò choân-bīn ê liáu-kái, keng-kòe 6 tang poàn ê chún-pī, khì kàu Ji̍t-pún, bô-lūn sī tha̍k-chheh iā sī seng-oa̍h tō lóng bô būn-tê, bē chiūⁿ hit-ê pêng-iú teh tha̍k ‘é-káu ha̍k-hāu’. Ùi Ji̍t-pún tńg-lâi Tâi-oân í-keng chhiau-kòe 20 tang--a, khòaⁿ NHK ê tiān-sī sin-bûn, hì-kio̍k, báng-gah, kè-sio̍k teh o̍h Ji̍t-gí. Ū tang-sî-á kám-kak chin iàn-khì, o̍h Eng-gí ê sî nā chiàu o̍h Ji̍t-gí án-ne, Eng-gí láu-chá tō sià-sià-kiò--a.

Chìn-chêng kan-tāⁿ ē-hiáu kóng Tâi-gí, bē-hiáu tha̍k Tâi-bûn, ū 1 kang siūⁿ--tio̍h, khì bé chheh, bé CD ka-tī lâi o̍h Tâi-gí Lô-má-jī. Kā Tiuⁿ, Jū Hông lāu-su só͘ pian-siá ê ‘Tâi-gí Pe̍h-ōe Sió Sû-tián’ àn thâu hian kàu bóe, múi 1 ê lóng khòaⁿ--kòe. Chham-ka Sêng-kong tāi-ha̍k só͘ kí-pān ê ‘Choân-bîn Tâi-gí Jīn-chèng’ khó-chhì, tē 1 pái kan-tāⁿ khó 312 hun, thong-kòe B1, hō͘ tông-sū kā góa chhiò, kiò góa khì ‘chhiat-pak chū-sat’. Che iú-koan sèⁿ-miā kap bīn-chú ê būn-tê, góa kóng mê-nî koh khó, nā khó bô-hó, mê-nî chiah chhiat-pak. Chiam-tùi chún-pī khah bô-kàu chhiong-chiok ê pō͘-hūn lâi ka-kiông, tē 2 pái khó 397 hun, thong-kòe C1, sui-bóng bô kài boán-ì, m̄-koh sèⁿ-miā kap bīn-chú lóng pó tiâu--a.

Góa ē-hiáu kóng Tâi-gí, m̄-koh beh kà-lâng kóng Tâi-gí koh sī lēng-gōa 1 mn̂g ha̍k-būn. Góa khì chham-ka Ko-hiông Tē 1 Siā-khu Tāi-ha̍k ê Tâi-gí lāu-su pôe-ióng khò-têng, ha̍k-si̍p beh án-chóaⁿ kà-lâng kóng Tâi-gí, iû-kî sī kà gín-á, gín-á bē tiām-tiām chē tī hia thiaⁿ lí kóng. Góa hoat-kak ū gín-á ê iân chin tiōng-iàu, m̄-chai gín-á iân beh khì tó-ūi bé? 1 kin kúi kho͘ ?

Tī Tē 1 Siā-khu Tāi-ha̍k siōng-khò ê sî, thiaⁿ lāu-su kóng Oa̍t-lâm-gí mā sī Lô-má pheng-im, ē-sái lâi o̍h khòaⁿ māi. Chin tú-hó ha̍k-hāu ū chhiáⁿ Oa̍t-lâm ê lāu-su lâi ūi lāu-su kap chit-oân siōng-khò. In-ūi góa ū Tâi-gí Lô-má-jī ê ki-chhó͘, teh o̍h chin kín. O̍h sin ê gí-giân, jī-tián chit-khoán kang-khū chin tiōng-iàu. M̄-koh tī chhī-bīn-siōng só͘ khòaⁿ ê Oa̍t-lâm-gí jī-tián lóng sī Chi-ná ê kán-thé-jī, kan-tāⁿ ū Chi-ná-ōe ê ì-sù, iōng-hoat lóng bô kái-soeh, ìn-soat koh bái. Sàng--góa góa mā bô-ài. Siūⁿ khí tī Ji̍t-pún tha̍k-chheh ê sî, bat khòaⁿ-kòe Bông-kó͘-gí kap Tibet-gí ê jī-tián, Ji̍t-pún-lâng tī o̍h gí-giân ê hong-bīn chin lī-hāi, tō án-ne tī bāng-lō͘ téng-koân bé 2 pún iōng Ji̍t-bûn siá ê Oa̍t-lâm-gí jī-tián. Bô sio̍k, 1 pún sī Ji̍t-phiò 8,000 kho͘ , lēng-gōa 1 pún khah tōa pún, Ji̍t-phiò 28,000 kho͘ , 2 pún tō chhiau-kòe Tâi-phiò 10,000 kho͘ ! M̄-koh tī ha̍k-si̍p téng-koân chin ū pang-chān. O̍h tang poàn liáu, tī 2019 nî 4--goe̍h chham-ka Kok-chè Oa̍t-lâm-gí Jīn-chèng Khó-chhì A kip, chhì 1 ê á kiâm-chiáⁿ, khó 75 hun, thong-kòe A1, chha 5 hun to ē-tàng kàu A2. Sui-bóng ū tām-po̍h-á bô-chhái, m̄-koh góa beh chham-ka 2020 nî chhiu-kùi ê B kip khó-chhì, tng-teh phah-piàⁿ chún-pī.

Ē kì-tit tī tāi-ha̍k ê sî, bat chē-chûn khì Hân-kok kap Ji̍t-pún si̍t-si̍p, tī Hân-kok ê sî-chūn chhut-khì gōa-kháu chia̍h-pn̄g, góa khòaⁿ thâu-ke tāi-iok sī 5, 60 hòe lâng, góa kóng Ji̍t-pún-ōe chhì khòaⁿ māi. Thâu-ke mn̄g góa sī m̄ sī Jit-pún-lâng, góa kóng góa sī Tâi-oân-lâng. Góa chhim-chhim kám-siū tio̍h, gōa-gí m̄ sī kan-tāⁿ Eng-gí. Hiān-chú-sî Tâi-oân ê sī-tōa-lâng kam-goān khai-chîⁿ hō͘ gín-á khì o̍h Eng-gí, tian-tó bô beh o̍h ka-tī ê bú-gí. Phah khui sè-kài tē-tô͘ khòaⁿ māi, Au-chiu (Eng-kok í-gōa), A-chiu (Hui-li̍t-pin í-gōa), tiong-lâm Bí-chiu, Hui-chiu téng-téng ê só͘-chāi, Eng-gí kam ē thong ? Góa m̄ sī kóng Eng-gí bô tiōng-iàu, ài seng o̍h ē-hiáu ka-tī ê bú-gí, chiah lâi o̍h gōa-gí, choân sè-kài kan-tāⁿ Tâi-oân sī kah lâng tò-péng. Chit-chūn ùi Tang-lâm-A lâi ê sin chū-bîn lâng-sò͘ bē chió, ū ê a-kong, a-má bô ài hō͘ in sun o̍h a-bú ê ōe, ká-sú in sin-pū nā-sī Bí-kok-lâng, poàn-mê-á tō kiò a-sun khí-lâi o̍h Eng-gí. Sin Tâi-oân chi chú nā ē-hiáu in a-bú ê ōe, chiong-lâi sī in ê iu-sè.

O̍h kòe 5 chióng gí-giân liáu góa hoat-hiān, Hàn-jī chiok bô hāu-lu̍t, beh ē-hiáu khòaⁿ pò-chóa siōng khí-má ài tha̍k kàu kok-hāu 6 nî—ê! Nā-sī Tâi-gí Lô-má-jī kan-tāⁿ 1 goe̍h-ji̍t tō ū chhun--a. Ū 1 ê a-má i m̄-bat Hàn-jī, m̄-koh i ē-hiáu iōng Lô-má-jī tha̍k Sèng-keng, lí kám ē-sái kóng chit-ūi a-má sī chheⁿ-mê-gû ?

Kám-siā góa ê bú-gí sī Tâi-gí, koh ū ki-hōe o̍h tio̍h Lô-má-jī chit-hāng pó-pòe, mā kám-siā ta̍k-ê chò-hóe lâi hun-hióng góa o̍h gí-giân ê sim-tek, ló͘-la̍t.

讀hōo你聽：