【台語世界／錄音】Pe̍h-oē-jī ê Lī-ek

是按怎揀這篇：
Tī無教育資源、青盲牛普遍ê十九世紀台灣，白話字是thang khah緊bat字，來「讀冊、寫字、吸收智識、 hām『國際接軌』」ê實用工具。Taⁿ，漢字教育已經普遍，m̄-koh白話字累積濟濟文獻kap伊精確標音ê作用，iáu是lán學台語bē-tàng欠缺ê家私--喔！

Thiⁿ-ē ta̍k-kok ê jī bô lóng siāng-khoán, tàu-tí lóng ū lō͘-ēng; taⁿ chè Pe̍h-oē-jī iā sī bûn-jī-tiong ê 1 lūi, i-ê lī-ek lâng, pí pa̍t-hō ê jī, iáu ū khah kín, khah khoài. Taⁿ chiong i-ê lō͘-ēng tāi-lio̍k lâi kóng tī ē-té.

Pe̍h-oē-jī ē pang-chān kàu-hōe heng-ōng, tú-tio̍h khún-tio̍k bē hòe-bô. Thiaⁿ tō-lí ê lâng nā khéng khîn tha̍k Pe̍h-oē-jī, chiū 1 nî-kú, put-lūn lâm-hū ló-iù lóng ē ka-tī tha̍k Sèng-keng, khah chai tō-lí; m̄-bián thèng-hāu kàu pài-tn̂g thiaⁿ tō-lí, tī ke-lāi chá-àm iā thang tha̍k, tit-tio̍h lī-ek.

Pe̍h-oē-jī ē hō͘ lú-jîn ū tì-hūi. Hū-jîn-lâng ê châi-tiāu bô khah-su ta-po͘-lâng, só͘-í ē bô ha̍k-būn, in-uī Khóng-chú-jī（註一）oh tha̍k. Nā beh tha̍k Pe̍h-oē-jī, tùi 6 hòe kàu 10 hòe, 4 nî ê kú, chiū bô bē-hiáu siá ê jī, ia̍h bô bē-hiáu tha̍k ê chheh; án-ni kiám m̄-sī chin toā ê lō͘-ēng?

Pe̍h-oē-jī ē hō͘ ta̍k-téng chò-kang ê lâng ē-hiáu tha̍k Sèng-chheh, kap chai chē-chē hāng ê tāi-chì. Chiong-lâi Pe̍h-oē-jī ná chē lâng bat, chiū Pe̍h-oē-jī ê chheh iā ē ná chhut ná chē iūⁿ: Kiám-chhái Thian-bûn, Tē-lí ê chheh; á-sī Soàn-ha̍k, Kek-bu̍t（註一）ê chheh; le̍k-tāi ê tāi-chì, ta̍k-kok ê sin-bûn; che lóng ē ke-thiⁿ lâng ê tì-hūi.

Pe̍h-oē-jī ē hō͘ lâng khah khoài bat Khóng-chú-jī. Nā seng tha̍k Pe̍h-oē-jī kàu ē siá, tī tha̍k Khóng-chú-jī ê sî, hoān ū m̄-bat ê jī, kap bē-hiáu ké-soeh ê ì-gī; nā sái mn̄g sian-siⁿ 1 pái, ēng Pe̍h-oē-jī chù-bêng, chiū ē ka-tī tha̍k, m̄-bián kiaⁿ koh bē kì--tit; án-ni sī tha̍k Khóng-chú-jī, iā tio̍h kiam ēng Pe̍h-oē-jī. Pe̍h-oē-jī ē hō͘ m̄-bat tha̍k Khóng-chú-jī ê lâng bat Khóng-chú-jī.

Pe̍h-oē-jī ē hō͘ lâng khoài tù-chheh. Lâng nā bat Pe̍h-oē-jī, hoān ū lī-ek lâng ê tāi-chì, ài tù-chheh pò lâng chai, thang sûi siūⁿ sûi siá. M̄-bián hoân-ló bô bûn-hoat, bô tiám-kù, hō͘ lâng iàm-chiān, m̄ ài khòaⁿ i só͘ tù ê chheh; ia̍h ē hō͘ khòaⁿ-chheh ê lâng khoài bêng, m̄-bián ū-ê khòaⁿ ē bêng, ū-ê khòaⁿ bē-bêng ê chó͘-gāi. Nā ēng Khóng-chú-jī tù-chheh bô hiah khoài, beh khòaⁿ lâng só͘ tù ê chheh kàu lóng bêng iā sī oh, m̄ ta̍t-tio̍h Pe̍h-oē-jī ha̍p 2 pêng ê lâng ê lī-piān.

Pe̍h-oē-jī ē hō͘ sàn-hiong-lâng ê chú-tē ū tì-hūi. Sàn-hiong-lâng ê chú-tē châi-chêng bē lóng khah-su hó-gia̍h-lâng ê chú-tē; khó-sioh sè-hàn ê sî i bô tha̍k-chheh, á-sī tha̍k bô kúi-nî koh khì chò-kang, kàu-bóe ū tha̍k ná bô tha̍k, iû-goân m̄-bat jī. Pe̍h-oē-jī nā tha̍k kàu ē siá, chiū m̄-bián kiaⁿ ē hòe-bô--khì, in-uī ū jī-bó thang chhiat-im, chi̍t-ē ho͘, jī chiū tī--teh; khòaⁿ beh kóng sím-mi̍h oē, siūⁿ lâi tàu chiū ū jī, m̄-bián chhin-chhiūⁿ Khóng-chú-jī ū tha̍k--tio̍h--ê chiàⁿ bat, bô tha̍k--tio̍h--ê chiū m̄-bat. Koh tio̍h ū tha̍k--koè, chiàⁿ chai hit-ê kò͘-tián; bô tha̍k--koè, chiū m̄-chai hit-ê in-iû.

Koh lâng nā beh bat Khóng-chú-jī kàu khòaⁿ ē lâi, siá ē khì, tio̍h tùi sè-hàn ti̍t-ti̍t tha̍k, kàu chiâⁿ 10 nî kú chiàⁿ ē. Iā ū kàu chiâⁿ 10 nî kú, kà i tha̍k pun lâng thiaⁿ, kóng bē tit-lâi; ū tāi-chì kà i kì, siá bē tit-lâi. Pe̍h-oē-jī m̄-bián tha̍k hiah chē nî, m̄-bián tùi sè-hàn tha̍k; nā kàu bat, beh tha̍k, beh siá bô m̄ sûi-ì. Kàu-hoē-tiong ê lâng chia̍h kàu 30 gōa hòe, 40 gōa hòe, 50 hòe chiah o̍h-tha̍k Pe̍h-oē-jī ê lâng put-chí chē, koah-sī kàu se̍k-se̍k, ē tha̍k hō͘ pa̍t-lâng thiaⁿ. Ū chè Pe̍h-oē-jī, sàn-hiong-lâng ê chú-tē m̄-bián khó͘ m̄-bat jī.

Góa chiàu góa gû-gōng ê ì-kiàn, chiong Pe̍h-oē-jī kap Khóng-chú-jī saⁿ-pí lâi-lūn, m̄-sī hiâm Khóng-chú-jī bô lō͘-ēng; put-kò kóng Pe̍h-oē-jī khah khoài bat, hō͘ lâng khah kín chìn-pō͘; m̄-bián kàu kú-kú, tiāⁿ-tiāⁿ hō͘ jī pa̍k--teh. Iū-koh ha̍p tī lâm-hū ló-iù, pîn-chiān hù-kùi, ta̍k-téng ê lâng lóng tha̍k ē khí. Lâng chún-nā bat Khóng-chú-jī kàu chin chhim, nā koh ke bat Pe̍h-oē-jī, iā-sī ke 1 hāng ê lō͘-ēng. Kiám ū lâng hiâm kóng bat siuⁿ chē iūⁿ jī m̄-hó mah?

讀予你聽：

（Tuì 1886年2--月《台灣府城教會報》劉茂清ê〈白話字ê利益〉摘--ê。本文由台灣羅馬字協會提供；資料來源：「台灣白話字文獻館」網站 。）

註一：「孔子字」就是漢字；「算學」是數學；「格物」是物理ia̍h科學。
註二：本文使用傳統白話字，thang上白話字台語文網站查詢語音kap語意。

請參考【漢字kap羅馬字合用版】

延伸閱讀：
【台語世界／錄音】台語是sím-mi̍h？──台語語源濟濟款
【台語世界／錄音】新台灣話陳列館

若欲投稿，請寄：binpotgb@gmail.com，文章字數 600-800；文章若採用，有淡薄仔稿費。

請上【台語世界】閱讀閣較濟相關文章。