【台語世界／錄音】Sin Tâi-oân-oē Tîn-lia̍t-koán

是按怎欲揀這篇：
Tse是1933年ê白話字文章，彼陣是日本時代，所講ê「國語」是日語、m̄是華語。Tī無仝時代，台語對各種語言吸收濟濟詞彙，成做伊發展ê營養分。總是，ài有濟濟人來使用、捷講，台語才thang維持有機的ê活力，繼續kā生湠--落-去。

Si̍t-chāi chit cha̍p-só͘ nî lâi, Tâi-oân-oē chin toā piàn-chhian; hêng-sek ê piàn-oāⁿ khiok sī sió-khoá, nā-sī loē-iông piàn-oāⁿ, tan-gú ê chēng-ka sī chin toā. Siat-sú ū chi̍t ê choh-sit lâng khì soaⁿ-ni̍h toà jī-cha̍p nî kú, lóng bô chhut-lâi, chhin-chhiūn Washington Irving ê siáu-soat hit ê Rip Van Winkle ê khoán, āu-lâi tńg-lâi in chhù, i ê kiáⁿ tùi i kóng: “A-pa, lí ê thú-kim í-keng ū 2,000 kho͘, goá beh chiong chi̍t-pō͘-hūn niá chhut--lâi, soà hoē sió chhiat-chhiú khì Tâi-pak hō͘ lín sun chò ha̍k-chu-kim, m̄-chai lí ê to͘-ha̍p án-choáⁿ?” Chit ê lāu a-kong thiaⁿ-liáu tek-khak chin toā gông-ngia̍h, bô chiâu-chn̂g bêng-pe̍k hit ê ì-sù. “Thú-kim” sī sím-mi̍h? “Pō͘-hūn” sī sím-mi̍h? “Sió-chhiat-chhiú”sī sím-mi̍h? “Ha̍k-chu-kim”sī sím-mi̍h?“To͘-ha̍p”sī sím-mi̍h? Taⁿ, tāi-ke lóng chai, chiah-ê chiū-sī Tâi-oân ê sin-oē.

Siáⁿ-sū Tâi-oân-oē piàn-chhian kàu chiah hiông leh? Chóng kóng chi̍t kù chiū-sī sin-bûn-bêng ê éng-hióng. Tè-kok léng-tâi í-lâi, sin-ê bûn-bêng ti̍t-ti̍t ji̍p--lâi. Ū sin ê bûn-bêng, chiū ū sin ê seⁿ-oa̍h. Ū sin ê seⁿ-oa̍h, chiū ū sin ê su-siúⁿ. Ū sin ê su-siúⁿ, chiū ài ū sin ê oē lâi ha̍h i ēng. Ta̍k kok ê kok-gú ê piàn-chhian, to-chiá lóng sī tùi siū sin ê bûn-bêng lâi khí-in--ê. Ji̍t-pún kok-gú, kó͘-chá siū hàn-jī ê bûn-bêng ê éng-hióng lâi piàn-chhian, á-sī hiān-tāi siū Se-iûⁿ bûn-bêng lâi piàn-chhian, chiū-sī án-ni. Eng-kok ê kok-gú siū Anglo-Saxson, La̍h-teng, Hi-lia̍p í-ki̍p Hi-pek-lâi ê bûn-bêng ê éng-hióng, iā bô m̄-sī án-ni.

Chá-chêng sin ê oē tú-tú teh beh thong-hêng tī Tâi-oân ê sî, ū chi̍t-pō͘-hūn ê siú-kiū-phài ê lâng kóng tio̍h chó͘-chí. In kóng, kóng tō-lí ê sî koh khah m̄-thang ēng, in-uī kiaⁿ-liáu lâng thiaⁿ bē hiáu-tit. Chóng-sī kiat-kio̍k chhin-chhiūⁿ chúi pang phiâⁿ, beh chó͘-chí iā bô hoat-tit. Oa̍h ê giân-gú si̍t-chāi chhin-chhiūⁿ iú-ki-tek ê mi̍h: ū oa̍h-miā, ē tióng-sêng, ē chìn-hoà.

Tāi-ke lóng chai chiah ê sin ê Tâi-oân-oē, khah chē lóng sī tùi ji̍t-pún kok-gú ê sin jī-gán lâi chiâⁿ--ê. In-uī chiah ê jī-gán goân-lâi sī Hàn-jī, iā kan-ta oāⁿ tha̍k im, m̄-bián oāⁿ jī kap ì-sù, chiū piān-piān thang chò Tâi-oân-oē. In-uī án-ni, chit khoán ê sin-oē liû-thong chiah ē hiah kín. Chóng-sī nā beh kiù-khàm kàu chin, chiah ê Ji̍t-pún jī-gán, sui-jiân sī tùi Au-lô-pa oē lâi hoan-e̍k--ê, iáu-kú ū-ê sī Hàn-bûn só͘ ū ê oē; chit khoán ê oē chi̍t-ē hō͘ Tâi-oân lâng ū bat Hàn-bûn ê lâng chiap-tio̍h, chiū liâm-piⁿ piān-piān thang sêng-siū lâi liáu-kái. Iā sī in-uī án-ni chiah ē hiah kín thong-hêng. Phì-lūn lâi kóng, “koè-kè” chit kù oē, goân-lâi sī Hàn-bûn, put-kò m̄-sī Tâi-oân ê pe̍h-oē nā-tiāⁿ. Taⁿ Kok-gú ēng chit khoán chò thong-hêng ê oē, chi̍t-ē ji̍p-tio̍h Tâi-oân lâng ê hī-khang, chiū liâm-piⁿ iā kā i ēng chò thong-hêng ê sin-oē. Só͘-í nā gián-kiù chit khoán ê sin-oē ê sî, ēng chit khoán gú-goân ê gián-kiù-hoat lâi chhâ-khó, chiū ē ke seⁿ-chhut chē-chē ê chhù-bī tī-teh.

M̄-kú iā ū chin tiōng-lân ê tiám tī-teh. Ań-choáⁿ kóng? In-uī hiān-chāi ê Tâi-oân-oē bô chi̍t ê kong-tēng ê phiau-chún teh niû khoàⁿ sī thong-hêng ê oē á m̄-sī. Tāi-khài chit khoán ê oē, sī tāi-seng tùi ū bat Kok-gú ê chheng-liân lâng seng thong-hêng, jiân-āu chiah ki̍p-kàu it-poaⁿ. M̄-kú hit-ê thong-hêng ê thêng-tō͘ sī kàu tó-uī? Tó-chi̍t kù oē, sī ū teh thông-hêng, tó-chi̍t kù oē, sī bô kàu loā thong-hêng? Che lóng bô tàng thang khì chhek-tok. Só͘-í sím-mi̍h kiò-chò sin-oē, soán-te̍k ê hoān-uî beh khui kàu loā khoah, á-sī beh sok kàu loā e̍h, lóng bô tàng thang khì lia̍h-cháng. Iū-koh chit khoán ê sin-oē, chiām-chiām lóng teh ke-thiⁿ, bô lâng káⁿ kóng kin-á-ji̍t bô teh thong-hêng ê sin jī-gán (Ji̍t-pún oē ê jī-gán) kàu bîn-á-ji̍t chiū bē thong-hêng. In-uī ū chit khoán tiōng-lân ê só͘-chāi, só͘-í goá ài chhiáⁿ tāi-ke chù-ì. Goá tī-chia só͘ pâi-lia̍t ê sin-oē, sī tùi goá chū-kí to̍k-toàn--ê; chiū-sī goá tùi goá ê keng-giām, nā bat thiaⁿ-kìⁿ ū lâng bat ēng, chiū kā i kì-chài lo̍h-khì. Nā-sī khoàⁿ Pò ê lâng siūⁿ kóng, chit khoán ê oē lín m̄-bat thiaⁿ-kìⁿ, chhiáⁿ lín bô sè-jī thong-ti goá chai, hō͘ goá thang hó chai hiah ê oē só͘ teh thong-hêng ê thêng-tō͘. Iū-koh nā goá só͘ teh ké-soeh ê chù-kái, bô lūn sī gú-goân, á-sī ì-sù ū kap lín ê ì-kiàn bô saⁿ-tâng ê só͘-chāi, iā soà chhiáⁿ lín bô sè-jī lâi chí-kàu, sī só͘ toā ǹg-bāng.

讀予你聽

（Tuì 1933年11月第584卷《台灣教會公報》林茂生ê〈新台灣話陳列館〉專欄摘--ê。本文由台灣羅馬字協會提供；資料來源：「台灣白話字文獻館」網站。）

註：本文使用傳統白話字。

請參考【漢字kap羅馬字合用版】

延伸閱讀：
來熟sāi林茂生是啥人（維基百科）
教育部台灣閩南語常用詞辭典所收錄ê外來詞
【錄音】30年後台灣母語攏總死了了

若欲投稿，請寄：binpotgb@gmail.com，文章字數 600-800。
請至【台語世界】閱讀更多相關文章。