【台語世界／錄音】轉型正義tuì語言做起

是按怎beh揀tsit篇：
轉型正義ê khang-khuè已經起行，有濟濟方面需要逐家ê關心kap督促，除了政治檔案開放、清除威權象徵等等，本文作者koh特別指出「語言」ê面向。過去受獨裁政權打壓ê本土語言，tann beh按怎恢復性命，值得lán做伙思考kap拍拚。

【 教育部漢字kap台羅合用版 】

「轉型正義（Transitional Justice）」就是民主國家對過去獨裁政府所實施ê違法kap無正義ê行為，做出彌補ê一種做法。通常有司法、歷史、行政、憲法、賠償tsit幾个面向。M̄-koh，我發覺lán tsit-má leh huah ê「轉型正義」，ná像無講著「語言」ê轉型正義，所以，tī tsia我beh特別提出來討論。

逐家lóng知影，tī國民黨政府ê戒嚴統治下面，台灣ê本土語言，m̄管是原住民各族語、客語iah是台語，tsiâu受著強力ê打壓。Tī學校--裡，用罰錢、罰徛、掛狗牌仔ê方式，禁止學生講母語。Tī社會上，限制電視、電台用本土語言放送ê時間；本土語言ê戲劇mā受著限制，致使有用華語演布袋戲kap歌仔戲tsit種hàm古ê代誌；koh限制台語歌曲播送ê數量。濟濟對語言環境ê壓制，到tann iáu未受著濟濟人ê討論kap關心，tse是lán特別ài注意--ê。

Suà--lueh beh講為啥mi̍h「轉型正義tuì語言做起」。台灣ê本土語言到tsit-tsūn有滅絕kap斷站ê危機，人口上少ê Thao（『邵』）族，聽講賰無十个人ē-hiáu家己ê母語；就算是使用人口上濟ê台語，四十歲以下ê少年人，已經真少人leh講台語--ah，二十歲以下ê學生，根本就m̄ bat聽著in用台語leh對話。根據語言學家ê推測，koh經過三十年，lán ê社會就聽bē著台語--ah，因為tsit-má五、六十歲以上，ē-hiáu講台語ê人，時到已經八、九十歲，mā死kah差不多--ah，賰--落-來ē-hiáu講--ê，mā揣無人thang聽。語言ê消失，m̄是人ê死亡niā-niā，是規个民族ê消滅。人講「無語言就無文化、無文化就無民族」，tse m̄-nā是台灣ê不幸，mā是全世界、全人類ê災厄。

語言ê轉型正義，是kap時間leh相拚，看是挽救ê速度khah緊，iah是流失ê速度khah緊。Lán逐家lóng tsiânn拍拚來救母語，iáu無一定拚ē贏流失ê速度，何況，tsit-má lán iáu看bē著政府tī語言ê轉型正義頂面，有啥mih積極ê作為，真正hōo人tsheh心kap憤慨。

歹命囝無悲傷ê權利，lán ǹg望仝心ê有志做伙徛--起-來，發揮每一个人ê影響力，去影響身軀邊ê人，逐家lóng來挽救母語，koh tio̍h強力監督政府，ài in提出復振母語ê目標kap進度，hōo lán一項一項來追蹤，án-ne tsiah有進展kap成果。我對母語復振ê理想目標，上無ài還lán tī戰前1945年ê台語能力，請逐家做伙來拍拚。

【傳統白話字版】

“Choán-hêng chèng-gī (Transitional Justice)” tō sī bîn-chú kok-ka tùi kòe-khì to̍k-chhâi chèng-hú só͘ si̍t-si ê ûi-hoat kap bô chèng-gī ê hêng-ûi, chò-chhut mí-pó͘ ê 1 chióng chò-hoat. Thong-siông ū su-hoat, le̍k-sú, hêng-chèng, hiàn-hoat, pôe-siông chit kúi ê bīn-hiòng. M̄-koh, góa hoat-kak lán chit-má leh hoah ê “choán-hêng chèng-gī”, ná-chhiūⁿ bô kóng-tio̍h “gí-giân” ê choán-hêng chèng-gī, só͘-í, tī chia góa beh te̍k-pia̍t thê chhut-lâi thó-lūn.

Ta̍k-ke lóng chai-iáⁿ, tī Kok-bîn-tóng chèng-hú ê kài-giâm thóng-tī ē-bīn, Tâi-oân ê pún-thó͘ gí-giân, m̄-koán sī Goân-chū-bîn kok cho̍k-gí, Kheh-gí iah-sī Tâi-gí, chiâu siū-tio̍h kiông-le̍k ê táⁿ-ap. Tī ha̍k-hāu--lih, iōng hoa̍t-chîⁿ, hoa̍t-khiā, kòa káu-pâi-á ê hong-sek, kìm-chí ha̍k-seng kóng bó-gí. Tī siā-hōe siōng, hān-chè tiān-sī, tiān-tâi iōng pún-thó͘ gí-giân hòng-sàng ê sî-kan; pún-thó͘ gí-giân ê hì-kio̍k mā siū-tio̍h hān-chè, tì-sú ū iōng Hôa-gí ián pò͘-tē-hì kap koa-á-hì chit chióng hàm-kó͘ ê tāi-chì; koh hān-chè Tâi-gí koa-khek pò-sàng ê sò͘-liōng. Chē-chē tùi gí-giân khoân-kéng ê ap-chè, kàu-taⁿ iáu-bōe siū-tio̍h chē-chē lâng ê thó-lūn kap koan-sim, che sī lán te̍k-pia̍t ài chù-ì--ê.

Sòa--loeh beh kóng ūi-siáⁿ-mi̍h “choán-hêng chèng-gī tuì gí-giân chò-khí”. Tâi-oân ê pún-thó͘ gí-giân kàu chit-chūn ū bia̍t-choa̍t kap tn̄g-chām ê gûi-ki, jîn-kháu siōng chió ê Thao (『邵』) cho̍k, thiaⁿ-kóng chhun bô 10 ê lâng ē-hiáu ka-kī ê bó-gí; Tō-sǹg-sī sú-iōng jîn-kháu siōng chē ê Tâi-gí, 40 hòe í-hā ê siàu-liân-lâng, í-keng chin chió lâng leh kóng Tâi-gí--ah, 20 hòe í-hā ê ha̍k-seng, kin-pún tō m̄ bat thiaⁿ-tio̍h in iōng Tâi-gí leh tùi-ōe. Kin-kì gí-giân ha̍k-ka ê thui-chhek, koh keng-kòe 30 nî, lán ê siā-hōe tō thiaⁿ bē tio̍h Tâi-gí--ah, in-ūi chit-má 50–60 hòe í-siōng, ē-hiáu kóng Tâi-gí ê lâng, sî-kàu í-keng 80–90 hòe, mā sí kah chha-put-to--ah, chhun--lo̍h-lâi ē-hiáu kóng--ê, mā chhōe bô lâng thang thiaⁿ. Gí-giân ê siau-sit, m̄ sī lâng ê sí-bông niā-niā, sī kui-ê bîn-cho̍k ê siau-bia̍t. Lâng kóng “bô gí-giân tō bô bûn-hòa, bô bûn-hòa tō bô bîn-cho̍k”, che m̄-nā sī Tâi-oân ê put-hēng, mā sī choân sè-kài, choân jîn-lūi ê chai-eh.

Gí-giân ê choán-hêng chèng-gī, sī kap sî-kan leh sio-piàⁿ, khòaⁿ sī bán-kiù ê sok-tō͘ khah kín, iah-sī liû-sit ê sok-tō͘ khah kín. Lán ta̍k-ke lóng chiâⁿ phah-piàⁿ lâi kiù bó-gí, iáu bô-it-tēng piàⁿ ē iâⁿ liû-sit ê sok-tō͘, hô-hóng, chit-má lán iáu khòaⁿ bē tio̍h chèng-hú tī gí-giân ê choán-hêng chèng-gī téng-bīn, ū siáⁿ-mih chek-ke̍k ê chok-ûi, chin-chiàⁿ hō͘ lâng chheh-sim kap hùn-khài.

Pháiⁿ-miā-kiáⁿ bô pi-siong ê khoân-lī, lán ǹg-bāng kâng-sim ê iú-chì chò-hóe khiā--khí-lâi, hoat-hui múi chi̍t ê lâng ê éng-hióng-le̍k, khì éng-hióng sin-khu-piⁿ ê lâng, ta̍k-ke lóng lâi bán-kiù bó-gí, koh tio̍h kiông-le̍k kàm-tok chèng-hú, ài in thê-chhut ho̍k-chín bó-gí ê bo̍k-phiau kap chìn-tō͘, hō͘ lán chi̍t hāng chi̍t hāng lâi tui-chong, án-ne chiah ū chìn-tián kap sêng-kó. Góa tùi bó-gí ho̍k-chín ê lí-sióng bo̍k-phiau, siōng-bô ài hêng lán tī chiàn-chêng 1945 nî ê Tâi-gí lêng-le̍k, chhiáⁿ ta̍k-ke chò-hóe lâi phah-piàⁿ.

讀hōo你聽：

（作者是台中市太平區太平國小台語教師、台灣羅馬字協會台中分會長；本文由台灣羅馬字協會提供。）

註： 【教育部漢字kap台羅合用版】 使用教育部推薦漢字kap台羅，一寡字詞ê語音kap語意thang上教育部台灣閩南語常用詞辭典查詢；【傳統白話字版】使用傳統白話字，一寡字詞ê語音kap語意thang上白話字台語文網站查詢。『 』內底用華語發音。

延伸閱讀：
・【台語世界／錄音】你所無了解ê本土語言人權
・【台語世界／錄音】語言的虐待 

若beh投稿，請寄：binpotgb@gmail.com，文章字數 600-800；文章若採用，有淡薄仔稿費。
請上【台語世界】閱讀koh-khah濟相關文章。