【台語世界／錄音】建立台灣學

是按怎欲揀這篇：
台灣學就是以台灣做主體、有台灣意識ê智識體系；lán tī tsit phiàn土地徛起，tio̍h-ài了解所有kap台灣有關係ê學問。Tse m̄-nā是建國ê基礎工程，koh-khah是為著學術研究kap建立人民自信心，來看作者按怎講。

【教育部漢字kap台羅合用版】

台灣學？台灣學是啥mih碗糕？

台灣學就是「研究台灣」ê學問。英文ē-tàng叫做Taiwanology á是Formosanology。Íng過台灣ê教育lóng無台灣，到70年代「鄉土文學論戰」，tsiah勉強有台灣意識出現。M̄-kú正式教育體制有台灣內涵，卻一直到1997年ê《認識台灣》教科書tsiah有。

為sím-mi̍h beh建立台灣學？

有三項理由：
1. 確立台灣主體性，建立國家ê基礎工程。
2. 收集完整ê台灣資料，thang方便繼續研究kap利用。
3. 建立台灣人ê自信心，hōo台灣人ē-tàng tī世界徛起。

頭一項理由是免講就知，lán就無ke喙說明。

第二項完整ê台灣資料，就是包含「人民、生物、土地、環境、海洋、地質、文學、文化、歷史、地理、宗教、哲學、經濟、政治、科技……」，所有kap台灣有關係ê學問lóng總需要研究。Án-ne lán tsiah ē-tàng全面tik看清楚台灣ê面模，正確了解啥mi̍h是台灣。

台灣人因為久長hōo人殖民，家己ê語言、文化hōo人phìnn-siùnn、蹧躂，一直hōo人看bē上目，致使對家己mā失去信心，總是想講家己是二等人，tuè人bē著，個性pì-sù、bih-tshih，m̄敢開喙講家己ê想法，bē輸家己tī台灣無存在ê款式。上明顯ê例是：人若kā你呵咾，你ê回答大概lóng是「無影--lah，是你m̄甘嫌……」

事實是lán真早就有真濟tsiok傑出ê成就，lán家己lóng無了解。譬如，不管是得著Nobel獎ê科學家李遠哲；文學界ê大師李喬kap鍾肇政；早期就出名ê藝術家黃土水kap陳澄波；hōo人封做「台灣Rachmaninoff」ê浪漫派音樂家蕭泰然；甚至有提著法國巴黎大學博士學位ê太空法kap國際法專家彭明敏；台灣頭一个醫學博士杜聰明；一直到最近ê新人體育界戴資穎、郭婞淳等等，lóng總是世界級ê gâu人！

問題是大部份ê台灣人根本m̄ bat、m̄知！Iáu koh有，科技界mā有tsiok濟出名ê表現：發明手機仔無線充電ê嘉義囡仔吳哲民；開發ē-tàng tī六十秒充電好勢ê「A-lú-mih電池」ê台灣工業技術研究院；全球第三ê台灣醫療技術；世界冠軍金車Kavalan ê Whisky；kā無路用ê「魚鱗」加工變做價值台票三十萬ê眼角膜；kā豬仔ê眼角膜提來種tī人體；kā水庫沉底ê lo̍k-kôo-á-muâi燒做ē-tàng防止壁癌ê磚仔；開發防爆膠做thài-iah（『輪胎』）；開發高級跑車ê khu-sióng（『避震器』）ê 彰化囡仔林俊宏……Tsit款世界傑出ê成就是講bē完、說bē盡。Tsia--ê不過是台灣人tī世界發光發熱ê一屑仔nā-tiānn。

Án-ne來看，台灣人mā是不止仔有才調、有水準、有創意ê民族。Lán無應該hōo人烏白蹧躂，koh-khah無應該看輕家己！

Lán應該趕緊來研究kap建立「台灣學」。

【傳統白話字版】

Tâi-oân-ha̍k? Tâi-oân-ha̍k sī siáⁿ-mih óaⁿ-ko?

Tâi-oân-ha̍k chiū sī “gián-kiù Tâi-oân” ê ha̍k-būn. Eng-bûn ē-tàng kiò-chò Taiwanology á-sī Formosanology. Éng-kòe Tâi-oân ê kàu-io̍k lóng bô Tâi-oân, kàu 70 nî-tāi “Hiong-thó͘ Bûn-ha̍k Lūn-chiàn” chiah bián-kióng ū Tâi-oân ì-sek chhut-hiān. M̄-kú chèng-sek kàu-io̍k thé-chè ū Tâi-oân lōe-hâm, khiok it-ti̍t kàu 1997 nî ê Jīn-sek Tâi-oân kàu-kho-su chiah ū.

Ūi-sím-mi̍h beh kiàn-li̍p Tâi-oân-ha̍k?

Ū 3 hāng lí-iû:
1）Khak-li̍p Tâi-oân chú-thé-sèng, kiàn-li̍p kok-ka ê ki-chhó͘ kang-thêng.
2）Siu-chi̍p oân-chéng ê Tâi-oân chu-liāu, thang hong-piān kè-sio̍k gián-kiù kap lí-iōng.
3）Kiàn-li̍p Tâi-oân-lâng ê chū-sìn-sim, hō͘ Tâi-oân-lâng ē-tàng tī sè-kài khiā-khí.

Thâu 1 hāng lí-iû sī bián kóng chiū chai, lán chiū bô ke chhùi soat-bêng.

Tê 2 hāng oân-chéng ê Tâi-oân chu-liāu, chiū-sī pau-hâm “jîn-bîn, seng-bu̍t, thó͘-tē, khoân-kéng, hái-iûⁿ, tē-chit, bûn-ha̍k, bûn-hòa, le̍k-sú, tē-lí, chong-kàu, tiat-ha̍k, keng-chè, chèng-tī, kho-ki……, só͘-ū kap Tâi-oân ū koan-hē ê ha̍k-būn lóng-chóng su-iàu gián-kiù. Án-ne lán chiah ē-tàng choân-bīn-tek khòaⁿ chheng-chhó Tâi-oân ê bīn-bô͘, chèng-khak liáu-kái siáⁿ-mi̍h sī Tâi-oân.

Tâi-oân-lâng in-ūi kú-tn̂g hō͘ lâng si̍t-bîn, ka-kī ê gí-giân, bûn-hòa hō͘ lâng phìⁿ-siùⁿ, chau-that, it-ti̍t hō͘ lâng khòaⁿ bē chiūⁿ-ba̍k, tì-sú tùi ka-kī mā sit-khì sìn-sim. Chóng-sī siūⁿ-kóng ka-kī sī 2 téng lâng, tòe lâng bē tio̍h, kò-sèng pì-sù, bih-chhih, m̄ káⁿ khui-chhùi kóng ka-kī ê siūⁿ-hoat,  bē-su ka-kī tī Tâi-oân bô chûn-chāi ê khoán-sek. Siōng bêng-hián ê lē chiū-sī: Lâng nā kā lí o-ló, lí ê hôe-tap tāi-khài lóng sī “Bô-iáⁿ--lah, sī lí m̄ kam hiâm……”

Sū-si̍t sī lán chin chá chiū ū chin chē chiok kia̍t-chhut ê sêng-chiū, lán ka-kī lóng bô liáu-kái. Phì-jû, put-koán sī tit-tio̍h Nobel chióng ê kho-ha̍k-ka Lí, Oán Tiat; Bûn-ha̍k-kài ê tāi-su Lí, Kiâu kap Chiong, Tiàu Chèng; chá-kî chiū chhut-miâ ê gē-su̍t-ka N̂g, Thô͘ Chúi kap Tân, Têng Pho; hō͘ lâng hong-chò “Tâi-oân Rachmaninoff” ê lōng-bān-phài im-ga̍k-ka Siau, Thài Jiân; sīm-chì ū the̍h-tio̍h Hoat-kok Pa-lê Tāi-ha̍k Phok-sū ha̍k-ūi ê thài-khong-hoat kap kok-chè-hoat choan-ka Phêⁿ, Bêng Bín; Tâi-oân thâu 1 ê i-ha̍k phok-sū Tō͘, Chhong Bêng; it-ti̍t kàu chòe-kīn ê sin-lâng thé-io̍k-kài Tè, Chu Éng kap Koeh, Hēng Sûn téng-téng, lóng-chóng sī sè-kài-kip ê gâu-lâng!

Būn-tê sī tōa-pō͘-hūn ê Tâi-oân-lâng kin-pún m̄ bat, m̄ chai! Iáu-koh ū, kho-ki-kài mā ū chiok chē chhut-miâ ê piáu-hiān: hoat-bêng chhiú-ki-á bô-sòaⁿ chhiong-tiān ê Ka-gī gín-á Gô͘, Tiat Bîn; khai-hoat ē-tàng tī 60 bió chhiong-tiān hó-sè ê “A-lú-mih tiān-tî” ê Tâi-oân Kang-gia̍p Ki-su̍t Gián-kiù-īⁿ; choân-kiû tē 3 ê Tâi-oân i-liâu ki-su̍t; sè-kài koan-kun Kim-chhia Kavalan ê Whisky; kā bô lō͘-iōng ê hî-lân ka-kang piàn-chò kè-ta̍t tâi-phiò 30 bān ê gán-kak-mo̍͘h; kā ti-á ê gán-kak-mo̍͘h the̍h lâi chèng tī jîn-thé; kā chúi-khò͘ tîm-té ê lo̍k-kô͘-á-moâi sio-chò ē-tàng hông-chí piah-gâm ê chng-á; khai-hoat hông-po̍k-ka chò thài-iah; khai-hoat ko-kip pháu-chhia ê khu-sióng ê Chiang-hòa gín-á Lîm, Chùn Hông…… Chit khoán sè-kài kia̍t-chhut ê sêng-chiū sī kóng bē oân, soeh bē chīn. Chia--ê put-kò sī Tâi-oân-lâng tī sè-kài hoat-kng hoat-jia̍t ê chi̍t-sut-á nā-tiāⁿ.

Án-ne lâi khòaⁿ, Tâi-oân-lâng mā sī put-chí-á ū châi-tiāu, ū chúi-chún, ū chhòng-ì ê bîn-cho̍k. Lán bô eng-kai hō͘ lâng o͘-pe̍h chau-that, koh-khah bô eng-kai khòaⁿ-khin ka-kī!

Lán eng-kai kóaⁿ-kín lâi gián-kiù kap kiàn-li̍p Tâi-oân-ha̍k.

讀予你聽：

（作者是台灣羅馬字協會創會理事長、台灣南社社長；本文由台灣羅馬字協會提供。）

註：【教育部漢字kap台羅合用版】使用教育部推薦漢字kap台羅，一寡字詞ê語音kap語意thang上教育部台灣閩南語常用詞辭典查詢；【傳統白話字版】使用傳統白話字，一寡字詞ê語音kap語意thang上白話字台語文網站查詢。『 』內底用華語發音。

延伸閱讀：
・【台語世界／錄音】台灣精神 Taiwan Zeitgeist
・【台語世界／錄音】台灣人ê文化節日──對「光復節」講起

若欲投稿，請寄：binpotgb@gmail.com，文章字數 600-800；文章若採用，有淡薄仔稿費。
請上【台語世界】閱讀閣較濟相關文章。