【台語世界／錄音】羅馬字ê好用kap重要性

是按怎欲揀這篇：
Tsit-tsūn台灣社會漢字普遍bat khah濟--ah，台語ê漢字mā已經有初步ê正式規範。漢字、羅馬字lóng有台語人leh使用，m̄-koh，無論kah意佗一款，羅馬字thang「正音、緊bat字、講ē出--來就寫ē出--來」ê特色，uì語言學習ê角度來看，是定著ài學ê基礎。

【教育部漢字kap台羅合用版】

台灣因為受殖民教育影響，除了教會，多數台語人無學過羅馬字，mā無享受著用羅馬字ê好處，更加bē感受著羅馬字ê重要性，非常無彩。Tsit-má有濟濟台語人iáu kap漢字ko-ko纏，嚴重影響台語ê復振。筆者認為，用羅馬字ē提昇lán ê文化kap競爭水平，用siunn濟漢字顛倒是kap中國縛愈ân。若無趕緊搶救，可能ē淪落做漢文化ê老細（láu-sè）。

羅馬字有三个主要ê功能：

1. 正音：羅馬字是拼音文字，具備拼音ê功能，利用tsia-ê音素單位，ē-tàng kā語音拆khah幼，幫贊學習準確ê發音。若發音有走精--去，mā ài靠拼音來糾正。語言學習，逐个lóng知ài按拼音學起，是按怎獨獨講著台語，就無需要學拼音？

2. Bat字：若拄著bē-hiáu讀ê字，就像華語ē-tàng去查字典，了後照音標拼音就ē-tàng kā字讀--出-來。若m̄ bat羅馬字，漢字拄著bē-hiáu--ê，tio̍h-ài一字一字kâng問。凡勢有人ē講：Ē-tàng用漢字切音啊！M̄-koh切音是落伍koh歹用ê工具，lán ê囡仔可能bē去學，lán mā bē鼓勵in浪費tsit種時間。

3. 因為羅馬字是直接表音，所以只要講ē出--來就寫ē出--來，m̄免koh去創造新字來用。準確有效率是文字工具ê主要功能，優美m̄是。優美只是好看，過度強調，有時顛倒影響使用。有人講漢字優美，是m̄是真有，凡勢有伊suí ê所在；m̄-koh若有工人khang-khuè做無好，卻一再強調伊ê工具tsiok suí，要求beh khah kuân ê工資，tsit款工人，你kám願意付錢hōo--伊？漢字歹學koh tshiâng在揣無字，致使400冬過--去，台語人寫母語ê能力一直無超過20％。近年更加惡化，ē-hiáu寫台語ê人可能連10％ to無。

除了tsit三種文字上主要ê功能，羅馬字使用上koh有其他ê好處kap方便：

1. 過去濟濟走趁階層ê人，本底m̄ bat字，因為信基督教，學著白話字（教會羅馬字ê專稱），ē-hiáu讀冊、看報紙，甚至比kan-tann bat漢字ê人khah代先接觸國外訊息，得著現代智識，生活kap人生mā tuè leh改變。

2. 音素有科學性，beh做語言分析khah好勢。像單數ê人稱代名詞「lí（你）、guá（我）、i（伊）」，後壁若加一个「n」，就變複數ê人稱代名詞「lín、guán、in」。若使用漢字，khah無法度做tsit種分析。

3. 筆劃少，方便記錄講話，ē-tàng做「速記」用。
4. 因為是國際性ê文字，去國外真好唸出當地ê地名、路名，iah是店名。

了解羅馬字ê好用kap重要性了後，tsit-má koh來講無用羅馬字ê危機。

已經將近400冬--ah，台語人書寫母語ê能力一直無超過20％，最近甚至10％ to無。漢字是m̄是書寫台語ê合用工具，tann已經tsiok清楚--ah。過去講台語ê人濟，無書寫iáu有法度傳thuànn母語。Tsit-má ê囡仔聽、講台語ê機會愈來愈少，發音走精--去、語詞聽無，讀、寫更加免講。Án-ne落--去，可能擋無到五十冬，台語就ē滅亡。所以，lán更加ài利用羅馬字強大ê拼音能力，來挽救母語tsiah ē用--得。

【傳統白話字版】

Tâi-oân in-ūi siū si̍t-bîn kàu-io̍k éng-hióng, tû-liáu kàu-hōe, to-sò͘ Tâi-gí-lâng bô o̍h kòe Lô-má-jī, mā bô hiáng-siū tio̍h iōng Lô-má-jī ê hó-chhù, kēng-ka bē kám-siū tio̍h Lô-má-jī ê tiōng-iàu-sèng, hui-siông bô-chhái. Chit-má ū chē-chē Tâi-gí lâng iáu kap Hàn-jī ko-ko-tîⁿ, giâm-tiōng éng-hióng Tâi-gí ê ho̍k-chín. Pit-chiá jīn-ûi, iōng Lô-má-jī ē thê-seng lán ê bûn-hòa kap kēng-cheng chúi-pêng, iōng siuⁿ chē Hàn-jī tian-tò sī kap Tiong-kok pa̍k lú ân. Nā bô kóaⁿ-kín chhiúⁿ-kiù, khó-lêng ē lûn-lo̍h chò Hàn bûn-hòa ê láu-sè.

Lô-má-jī ū 3 ê chú-iàu ê kong-lêng:

1. Chiàⁿ-im: Lô-má-jī sī pheng-im bûn-jī, kū-pī pheng-im ê kong-lêng, lī-iōng chia-ê im-sò͘ tan-ūi, ē-tàng kā gí-im thiah khah iù, pang-chān ha̍k-si̍p chún-khak ê hoat-im. Nā hoat-im ū cháu-cheng--khì, mā ài khò pheng-im lâi kiù-chèng. Gí-giân ha̍k-si̍p, ta̍k ê lóng chai ài àn pheng-im o̍h khí, sī án-chóaⁿ to̍k-to̍k kóng tio̍h Tâi-gí, tō bô su-iàu o̍h pheng-im?

2. Bat jī: Nā tú-tio̍h bē-hiáu tha̍k ê jī, tō chhiūⁿ Hôa-gí ē-tàng khì chhâ jī-tián, liáu-āu chiàu im-phiau pheng-im tō ē-tàng kā jī tha̍k--chhut-lâi. Nā m̄ bat Lô-má-jī, Hàn-jī tú-tio̍h bē-hiáu--ê, tio̍h-ài 1 jī 1 jī kâng mn̄g. Hoān-sè ū lâng ē kóng: Ē-tàng iōng Hàn-jī chhiat-im ah! M̄-koh chhiat-im sī lo̍k-ngó͘ koh pháiⁿ iōng ê kang-kū, lán ê gín-á khó-lêng bē khì o̍h, lán mā bē kó͘-lē in lōng-hùi chit-chióng sî-kan.

3. In-ūi Lô-má-jī sī ti̍t-chiap piáu im, só͘-í chí-iàu kóng ē chhut--lâi tō siá ē chhut--lâi, m̄-bián koh khì chhòng-chō sin jī lâi iōng. Chún-khak ū hāu-lu̍t chiah sī bûn-jī kang-kū ê chú-iàu kong-lêng, iu-bí m̄ sī. Iu-bí chí-sī hó-khòaⁿ, kòe-tō͘ kiông-tiāu, ū-sî tian-tò éng-hióng sú-iōng. Ū lâng kóng Hàn-jī iu-bí, sī m̄ sī chin ū, hoān-sè ū i súi ê só͘-chāi; m̄-koh nā ū kang-lâng khang-khòe chò bô hó, khiok it-chài kiông-tiāu i ê kang-kū chiok súi, beh iau-kiû khah koân ê kang-chu, chit khoán kang-lâng, lí kám goān-ì hù-chîⁿ hō͘--i? Hàn-jī pháiⁿ o̍h koh chhiâng-chāi chhōe bô jī, tì-sú 400 tang kòe--khì, Tâi-gí-lâng siá bó-gî ê lêng-le̍k it-ti̍t bô chhiau-kòe 20%. Kīn-nî kèng-ka ok-hòa, ē-hiáu siá Tâi-gí ê lâng khó-lêng liân 10% to bô.

Tû-liáu chit 3 chióng bûn-jī siōng chú-iàu ê kong-lêng, Lô-má-jī sú-iōng siōng koh ū kî-thaⁿ ê hó-chhù:

1. Kòe-khì chē-chē cháu-thàn kai-chân ê lâng, pún-té m̄ bat jī, in-ūi sìn Ki-tok-kàu, o̍h-tio̍h Pe̍h-ōe-jī (Kàu-hōe Lô-má-jī ê choan-chheng), ē-hiáu tha̍k-chheh, khòaⁿ pò-chóa, sīm-chì pí kan-taⁿ bat Hàn-jī ê lâng khah tāi-seng chiap-chhiok kok-gōa sìn-sit, tit-tio̍h hiān-tāi tì-sek, seng-oa̍h kap jîn-seng mā tòe leh kái-piàn.

2. Im-sò͘ ū kho-ha̍k-sèng, beh chò gí-giân hun-sek khah hó-sè. Chhiūⁿ tan-sò͘ ê jîn-chheng tāi-bêng-sû “lí, góa, i”, āu-piah nā ka 1 ê “n”, tō piàn ho̍k-sò͘ ê jîn-chheng tāi-bêng-sû “lín, goán, in”. Nā sú-iōng Hàn-jī, khah bô-hoat-tō͘ chò chit-chióng hun-sek.

3. Pit-oe̍h chió, hong-piān kì-lo̍k kóng-ōe, ē-tàng chò “sok-kì” iōng.
4. In-ūi sī kok-chè-sèng ê bûn-jī, khì kok-gōa chin hó liām-chhut tong-tē ê tē-miâ, lō͘ miâ, iah-sī tiàm miâ.

Liáu-kái Lô-má-jī ê hó-iōng liáu-āu, chit-má koh lâi kóng bô iōng Lô-má-jī ê gûi-ki.

Í-keng chiong-kīn 400 tang--ah, Tâi-gí-lâng su-siá bó-gí ê lêng-le̍k it-ti̍t bô chhiau-kòe 20%, chòe-kīn sīm-chì 10% to bô. Hàn-jī sī m̄ sī su-siá Tâi-gí ê ha̍h-ēng kang-kū, taⁿ í-keng chiok chheng-chhó--ah. Kòe-khì kóng Tâi-gí ê lâng chē, bô su-siá iáu ū hoat-tō͘ thoân thòaⁿ bó-gí. Chit-má ê gín-á thiaⁿ, kóng Tâi-gí ê ki-hōe lú lâi lú chió, hoat-im cháu-cheng--khì, gí-sû thiaⁿ bô, tha̍k, siá kèng-ka bián kóng. Án-ne lo̍h--khì, khó-lêng tòng bô kàu 50 tang, Tâi-gí tō ē bia̍t-bông. Só͘-í, lán kèng-ka ài lī-iōng Lô-má-jī kiông-tāi ê pheng-im lêng-le̍k, lâi bán-kiù bó-gí chiah ē-ēng--tit.

讀予你聽：

（作者是台灣羅馬字協會理事；本文由台灣羅馬字協會提供。）

註：【教育部漢字kap台羅合用版】使用教育部推薦漢字kap台羅，一寡字詞ê語音kap語意thang上教育部台灣閩南語常用詞辭典查詢；【傳統白話字版】使用傳統白話字，一寡字詞ê語音kap語意thang上白話字台語文網站查詢。『 』內底用華語發音。

延伸閱讀：
・【台語世界／錄音】台語文若是攏用漢字……
・【台語世界／錄音】白話字ê利益 

若欲投稿，請寄：binpotgb@gmail.com，文章字數 600-800；文章若採用，有淡薄仔稿費。
請上【台語世界】閱讀閣較濟相關文章。